Hiperaktif çocuklara nasıl davranılmalıdır?

Hiperaktivite, çocuğun yaşına ve gelişim düzeyine uygun olmayan aşırı hareketlilik, ataklık ve dikkat eksikliği gibi bazı bozuklukları ifade etmektedir. Hiperaktivitenin başlangıç yaşı 3-4 olarak gösterilse de belirtiler daha çok küçük yaşlarda da izlenebilir.

Bebeklerde huysuzluk, huzursuzluk,fazla uyuma, sürekli ağlama gibi davranışları hiperaktivite belirtileri olarak kabul edilmektedir. Eğer 7 yaşından önceki çocuklarda aşırı hareketlilik, ataklık ve dikkat eksikliği varsa hiperaktivitelik söz konusu oalbilir.
Hiperaktivite genel olarak kalıtım etkisi, beyindeki işlev bozuklukları ve çevre etkisine bağlı olarak ortaya çıkmaktadır.

Şu anki yöntemlerle hiperaktivitenin doğum öncesinde tespit edilme olasılığı yoktur. Bu nedenle hamilelikte ilaç, madde, alkol, sigara kullanımını önleme dışında alınabilecek herhangi bir önlem bulunmuyor.

Hiperaktivite, okula başlayan çocukların yaklaşık yüzde 2-3’ünde görülmektedir. Türkiye’de aileler hiperaktivite konusunda daha bilinçli hale gelmelerine rağmen, yine de hiperaktivite belirtilerinin yaramazlık ve benzeri durumlarla karıştırıldığı görülmektedir.

Hiperaktivite çocuklar dersleri dinlemez, ödev yapmayı sevmez, anne-baba veya öğretmenin zoruyla, baskısıyla ödev yaparlar. Çeşitli bahanele ile (tuvalete gitme, su içme gibi, mide ağrısı) sık sık masa başından kalkarlar. Ders çalışırken sürekli yanlarında birini isterler. Okuma ve yazma becerileri yaşıtlarından kötü, defter düzeni ve yazıları ise bozuk olabilir. Genel olarak dağınıktırlar ve kurallardan hoşlanmazlar.
Hiperaktif çocuklara şu şekilde davranmak gerekir:

1- Ev işlerinde görev paylaşımı yaparak bunları alışkanlık haline getirin. Çocuğa verilen görevi kural ve takvime bağlayın.
2- Sabırlı olmaya çalışın, fevri davranmaktan kesinlikle kaçının, öfkenizi çocuğa yansıtmayınız. Çocukla savaşmayın ve tartışmaya mümkün mertebe girmemeye çalışın. Güç mücadelesi içine girmeyin. Güç mücadelelerini önlemek için en iyi çözüm, çocukların okul ve aile hayatı ile ilgili günlük görevlerinde yardımcı olacak rutinleri kurmaktır. Bir davranış bir alışkanlık haline dönüşmesinin zaman alacağı unutulmamalıdır.
3- Çocuktaki mevcut olumlu özellik ve yeteneklerinin ortaya çıkışını teşvik edin. Hoşunuza giden bir şey yaptığında onu mutlaka takdir ediniz. Takdir edilmek her çocuğun hoşuna gider, olumlu davranışlarını pekiştirir.- Mutlaka bir spor etkinliğine devam etmesini sağlayın.
4- Ders çalışma ortamını mümkün olduğu kadar sadeleştirin. Dikkatini dağıtacak nesnelerden arındırın.
5- Evdeki sorumlulukları ile ilgili olarak ; odasını toplama, havlandırma, giysilerini düzenleme, ellerini yıkama, dişlerini fırçalama gibi onu sık sık uyarın.
6- DEHB’li çocuklara diğer çocuklara göre daha az “hayır” kelimesini kullanın. “Hayır” dediğinizde ise geri adım atmamaya çalışın. Yani tükürdüğünüzü yalamayınız.
7- Anne-baba ve hiperaktif çocuklar için için önemli olan bazı kuralları yazıya dökmek iyi sonuçlar verebilir. Yazılı olarak hem ebeveynlerin hem de çocuğun birlikte şekillendireceğiniz ve karşılıklı anlaşma şeklinde imzalayacağınız yazılı kurallar, işi daha kolaylaştıracaktır. Eğer anlaşma kurallarını birlikte oluşturamazsa, hiperaktif çocuk bunları kabul etmediğini belirtecek ve imzalamayacaktır.
8- Eğer çocuğunuz sizi dinlemiyorsa, ilk olarak kendi tutum ve davranışlarınızı gözden geçirmeniz faydalı olacaktır. Çok fazla negatif tutum sergileyerek, sorunlara daha fazla odaklanıyor ve çözüm konusunda gerekli desteği sağlamıyor olabilirsiniz. Çocuğunuzla olan sohbetiniz, yalnızca bir ders havasında ve monolog şeklinde olabilir. Çocuk kendi düşünce ve duygularını aktardıkça, paylaştıkça, bunların sorumluluğunu da taşımayı öğrenecektir.

DEHB’li çocuğun davranışlarını normal kabul ederek “çocuktur, zamanla düzelir” demek çocuğa yapılacak en önemli haksızlıktır. Tedavi edilmeyen DEHB olgularında ileriki yaşlarda son derece ağır davranış bozuklukları ve akademik başarısızlık ortaya çıkabilir. Tanı için bir çocuk psikyatrisine başvurmak gerekir. Zira hastalığın benzer belirtiler gösteren başka psikiyatrik bozukluklar ile karışma riski bulunmaktadır