Hoca Dehhani kimdir?
Gazel
Aceb bu derdümün dermânı yok mı
Ya bu sabr itmegün oranı yok mı
Yanaram mûmlayın başdan ayağa
Nedür bu yanmağun pâyânı yok mı
Güler düşmen benüm ağladığıma
Aceb şol kâfirün îmânı yok mı
Delübdür ciğerümi gamzen okı
Ara yürekde gör peykânı yok mı
Gazeliyle tanıdığımız ve aslen Horasanlı olan Hoca Dehhani , Anadolu Selçuklu sarayında yetişen divan şairlerimizden biridir. Hayatı hakkında pek fazla bilgi bulunmamaktadır. Hoca Dehhani’nin Horasan Türkmenlerinden olduğu kesin olarak bilinmektedir. Doğum ve ölüm tarihleri hakkında kesin bir bilgi yoktur. Yaşadığı yıllar kesin olarak tespit edilmemiş olsa da, 13.yüzyılda yaşadığı kesindir. Fuat Köprülü’ye göre 13. asrın son yarısında yaşamıştır.
Hoca Horasan’da dünyaya gelmiştir. Moğol istilası sırasında Anadolu’ya gelip buraya yerleşmiştir. Anadolu Selçuklu Sultanı Üçüncü Alaeddin Keykubad’ın takdirini kazanan Hoca Dehhani, Sultan’ın isteği üzerine Farisi olarak, 20.000 beyitten oluşan Selçuklu Şehnamesi yazdı. Ancak eser günümüze ulaşamamıştır.
Hoca Dehhani divan edebiyatının ilk temsilcilerinden biri olarak kabul edilmektedir. Gazellerinde mazmunlara açık bir şekilde yer vermiştir. Oğuz Türkçesini en zarif ve en sade şekilde kullanmış olan şairin şiirleri dönemine göre, Türk Edebiyatında gazel ve kaside nazım şeklinin ilk örnekleri olma özelliğine sahiptir. Gazel ve kasidelerinde kolaylıkla anlaşılan benzetmelere yer vermiştir. Tasavvuf şiirinin egemen olduğu bir çevrede yaşamasına rağmen, şiirlerinde tasavvuf etkisinin olmadığı görülmektedir.
Türkçe ve Farisi şiirler yazan Hoca Dehhani, çevresinin ve döneminin sosyal hayatını, ahlak, insan ve güzelliğini anlatan ilk şairlerdendir. Fuat Köprülü Hoca Dehhani’yi ilim dünyasına tanıtmış ve onun hakkındaki bilgileri de ilk defa o vermiştir. Fuat Köprülü Dehhani adı nakış ya da nakkaşlıkla ilgili olduğundan onun da nakkaş olabileceği konusunda düşüncesini belirtmiştir. Köprülü eserinde Hoca Dehhani’nin diğer şairler arasından sıyrılarak Anadolu Selçuklu Sultanı II. Alaaddin’in gözdesi olduğunu belirtmektedir.
Dehhani aruz veznini çok iyi düzeyde bildiği tasavvufi konulara değinmiş olsa bile gerçek amacının tasavvufi konulara değinmek olmadığını, şiirlerinde beşeri konular işlediği ve din dışı konularda yazdığı anlaşılmaktadır. Günümüze ulaşan şiirlerine bakıldığı zaman sanatı ve zevkinin oldukça başarılı olduğu görülmekle birlikte Türk divan edebiyatının din dışı konularda yazan ilk şairi kabul edilmesi gerektiği konusunda bir çok kişi hemfikirdir.
Eserlerinde işlediği konulardan karamsar bir şair olduğu anlaşılmaktadır. İranlı şairleri taklit eden sufilik konularını yalnızca dönemin modasının dışında kalmamak amacıyla yazan bir şair görüntüsü vermektedir. Gazel ve kasidelerinde 4 farklı aruz kalıbı kullanması başarılı gösterse de bazı imgeleri sık sık tekrarlaması olumsuz bir izlenim bırakmıştır.
Dehhani şiirlerini Eski Anadolu Türkçesi’yle kaleme almıştır. Günümüze kadar 6 gazeli ve bir de kasidesi ulaşmıştır. Dehhani ilk defa Fuad Köprülü’nün yayımlamış olduğu yedi şiirle edebiyat dünyasına tanıtılmış, daha sonra ise Mecdut Mansuroğlu tarafından mecmualarda yer alan on şiiri yayımlanmıştır. Yazım tekniği zayıf olsa da dil bakımından zengin bir şair olarak kabul edilir.
Şiirlerinden,Fars Edebiyatını çok iyi bildiği anlaşılan şairin, İranlı şairlerin kullandığı mazmunları ve sanatları büyük bir ustalıkla kullandığı ve iyi bir şair olduğu anlaşılmaktadır. Hoca Dehhani, tabiat, aşk, şarap gibi laik temaları işlemiştir. Şöhreti 16. asra kadar devam etmiştir.