İbn-i Rüşd kimdir?
Tam adı Ebū ‘l-Velid Muḥammed ibn Aḥmed ibn Muḥammed ibn Rüşd Latince’de Averroes olarak bilinmektedir. 14 Nisan 1126 tarihinde bazı rivayetlere göre de 1120 tarihinde Endülüs’ün Kurtuba şehrinde dünyaya gelmiştir.
13. yüzyılda Endülüs’te yetişmiş olan ünlü filozof, doktor, astronomi bilgini ve matematikçidir. Babası, Kurtuba kadısıydı. Ehl-i sünnet alimi olan Muhammed İbn-i Rüşd olarak olmuştur. Aristo’nun yorumlayıcısı olmakla ün kazanmıştır. Eserleri, yüzyıllar boyunca Avrupa’da okutulmuştur. Birçok Batılı bilgin İbni Rüşd’ün düşüncelerinin etkisi altında kalmıştır.
İbni Rüşd, küçük yaşta ilim öğrenmeye başladı. İlk olarak kelam ve fıkıh ilimlerini, daha sonra ise zamanın ilim merkezi olan Kurtuba’daki önemli alimlerden fizik, tıp ve astronomi alanlarında dersler aldı. Bu ilimlerle ilgili birçok eser kaleme almıştır. Edebiyat ve felsefeye karşı da ilgi duymuştur. Ünlü filozof İbn-i Tufeyl ile dostluk kurmuş Olan İbn-i Rüşd onun vasıtasıyla Fas’a gitmiş ve felsefecilere karşı büyük sevgi duyan Fas Hükümdarı Ebu Yakub’un iltifatlarına kavuşmuştur. Ebu Yakub onu İşbiliye kadılığına getirdi. İbn-i Rüşd, Farabi ve İbn-i Sina, İmam-ı Gazali ve Batı filozoflarının birçok eserlerini incelemiştir. Aristo’nun görüşlerini ayrıntılı olarak incelemiş ve şerhler yazmıştır.
İbn-i Rüşd, rasyonalist bir filozoftu. Fikirleri de bu çerçevede şekillenmiş, dini konularda vahiy ve nakil esasını terk ederek akla sarılmıştır. Sözlerinden ve farklı görüşlerinden dolayı Hıristiyanlar tarafından zamanının Voltaire’i olarak kabul edilmiştir. İbn-i Rüşd, Allahu Tealâ’nın varlığı, iradesi, ilmi, kudreti ve yaratıcılığı hakkında savunduğu akla dayalı sözleri ile, İslâm dininin iman ve itikad esaslarından uzaklaşmış ve bazı konularda Aristo ile aynı görüşlere sahip olduğunu açıklamaktan geri durmamıştır.
Felsefecilerin eserlerini incelemiş olan İbn-i Rüşd, Aristo’nun etkisinde kamıştır. Her şeyin akıl ile anlaşılabileceğini savunmuştur. Din bilgilerini kendi akıl ve görüşüne göre açıklamaya çalışmıştır. Fikirleri, kısa zaman içinde yayılmıştır. Hükümdar Ebu Yakub Yusuf’un vefatından sonra yerine geçen oğlu El-Mansur’un da iltifatlarına kavuşmuş ve Kadıkudat, yani kadı¬lar kadısı olmuştur. Savunduğu düşüncelerin İslâm dinine ters düşmesi, Müslümanlar arasında bir takım rahatsızlıklara neden olmuştur. Ad kavminin helak olmasıyla ilgili bilgilerin hayal ürünü olduğunu belirtmiştir. Ehl-i Sünnet olan hakiki Müslümanlar, Kur’an-ı Kerim’de ifade edilen bir hususun efsane olduğunu iddia eden bu fikirleri üzerine, ona karşı cephe alınmıştır. Halkın şikayetlerinden dolayı, Kurtuba alimlerinden oluşturulan bir meclis hükümdar tarafından toplatılmış. İslamiyetin esaslarına uymayan görüşlerinin önemli bir kısmının sapıklık, bir kısmının ise dinden çıkmaya yol açtığına karar verdiler. Bunun üzerine görevinden alınmış ve hapsedilmiştir.
Sultan Mansur, Kurtuba’ya geldiğinde İbn-i Rüşd’ü affetti ve iltifatlarda bulundu. Fakat son yılları keder ve sıkıntılarla geçti. Serveti elinden alındı. Lucene şehrine sürüldü. Ve 1198 yılında Merrakuş’ta vefat etti.
Felsefe alanında şöhrete kavuşmakla birlikte, dini konularda hak yoldan ayrılan İbn-i Rüşd, döneminin en büyük doktorlarından birisi olup, bu alanda tam on altı eser kaleme almıştır. Bunlar arasında Külliyât-fit-tıb en ünlü eseridir. Bu kitabında hastalıkları tek tek incelemiş, hiç bir insanın hayatında ikinci defa çiçek hastalığına yakalanmayacağını açıklamıştır. Ayrıca gözdeki retina tabakası ve çalışma tarzı hakkında önemli açıklamalar yapan İbn-i Rüşd, gözdeki retina tabakasının fonksiyonunu açıklayan ilk tıp bilgini olmuştur. Diğer eserlerinde tedavi, zehirler ve ateşli hastalıklarla ilgili bilgileri yazmıştır. İbn-i Rüşd’ün tıp ile ilgili eserleri Avrupa üniversitelerinde ders kitabı olarak okutulmuştur.
İbn-i Rüşd’ün tıpla ilgili eserleri Güney Fransa’dan Kuzey İtalya’ya kadar yayılmaya başladı. Padova Üniversitesi’nde ders kitabı olarak okutuldu. Doktorlar, hür düşünceyi onun eserleri ile öğrendiler. İbn-i Rüşd’ün birçok defa basılan Külliyat’ını ilk olarak 1255’de Padovalı Yahudi Banacosa “Colliget” adıyla Lâtinceye çevirdi.
Matematik, coğrafya ve astronomi alanlarında da çalışmalar yapmış olan İbn-i Rüşd bu konularda da eserler yazmış, sonraki birçok ilmi gelişmelere kaynak olmuştur. Dünyayı, dolaşan ve Amerika’yı keşfeden Kristof Kolomb bile onun fikirlerinden etkilenmiştir.
Eserleri
l- Külliyat fit-Tıb,
2- Mukaddemat,
3- Nihayet-ül-Müctehid,
4- Et-Tah-sil,
5- Kitab-ül Hayevan,
6- Zaruri,
7- Telhisü İlahiyyat-ı Nikolavus,
8- Makhale fi Cevher il-Felek,
9- Te-hafüt-üt Tehafüt,
10- Şerhü Kitab-ün Nefs li Aristotales,
11- Şerhu Kitab-üs-Sema ve-Âlem li-Aristales,
12- Makale fil-Kıysas,
13- Muhtasar-ı Me-cisti,
14- Fasl-ül-Makal ve Keşf an Menahic-il-Edille,
15- Kitabü Mabadet-Tabia,
16- Şerhul Urcuze fit-Tıb.