İbrahim Müteferrika kimdir?

Yazar, çevirmen, matbaacı ve yayımcı olan İbrahim Müteferrika, 18. yüzyılda kendi çabasıyla bir matbaa kurmuş ve ilk Türkçe kitabı yayımlamıştır. Yayımcılık dışında birçok farklı alanda çalışmalarda bulunan İbrahim Müteferrika, gerçek anlamda çok yönlü bir edebiyatçı ve matbaacıdır. Osmanlı Devleti bünyesinde yürüttüğü matbaacılık çalışmalarıyla bu konuda çığır açan gelişmelere imza atan Müteferrika Macar asıllı bir göçmendir. 1674 yılında Macaristan’da doğan Müteferrika İstanbul’a bir esir olarak gelmiştir. Türkler tarafından esir alınarak İstanbul ile tanışan İbrahim Müteferrika daha sonra Müslüman olmuş ve müteferrikalık yapmaya başlamıştır. Kısa süre içinde birçok dil bildiği için dikkat çeken İbrahim Müteferrika, devlet bünyesinde bir müzakereci olarak görev aldı.

Macaristan’da basım ve yayıncılık üzerine eğitim alan İbrahim Müteferrika, İstanbul’a gelerek Müslüman olduktan sonra bir matbaa kurmak için çalışmalar yürütmeye başladı. Kendisiyle ortak idealleri paylaşan Sait Efendi ile tanıştıktan sonra birlikte matbaa kurmak üzerine birçok plan yaptı. 1719 yılına kadar çeşitli kişilerle görüştü ve nihayetinde devletin üst makamlarında yer alan kişilerin ilgisini matbaacılığa çekmeyi başardı. Damat İbrahim Paşa ile yaptığı görüşmeler sonrasında onay almayı başardı. Damat İbrahim Paşa, İbrahim Müteferrika’nın dini olmayan eserler basmasından yanaydı ve bu nedenle dönemin Şeyhülislam’ı olan Abdullah Efendi’den bu konu hakkında fetva vermesi için görüştü. Şeyhülislam’ın da fetva vermesinin ardından İbrahim Müteferrika hızla matbaa kurumu ile ilgili çalışmalarına Yalova’da başladı.

İbrahim Müteferrika aldığı izinler sonucunda matbaa projesini hayata geçirmek için öncelikle Avrupa’dan makine taslakları getirtti. Makine çizimlerinin gelmesinin ardından yurtdışından Latin alfabesi kalıpları da getirten İbrahim Müteferrika, 16 Aralık 1727 tarihinde uzun yıllardır hayalini kurduğu matbaa projesini hayata geçirmeyi başardı. Kağıt temininde zorlanmamak ve uzun süre beklememek için yine Yalova’da bir de kağıt fabrikası kuran İbrahim Müteferrika, böylece hızlı ve seri bir biçimde basım işlemlerine geçti. Müteferrika tarafından basılan ilk kitap ise Vankulu Lügatı’dır. 22 ciltlik toplam 17 eser yayımlayan İbrahim Müteferrika, sözlük çalışmaları haricinde coğrafya ve özellikle tarihle de ilgili kitaplar basmıştır.

İbrahim Müteferrika hayalini gerçekleştirerek ilk Türkçe kitabı basan isim olarak adını tarih sayfalarına yazdırmayı başardıktan sonra 1745 yılında İstanbul’da yaşama gözlerini yummuştur. Ardında birçok eser bırakan Müteferrika’nın kurduğu matbaanın yönetimi ise Rumeli Kadısı olan İbrahim Efendi ile Anadolu Kadısı Ahmed Efendi’ye devredilmiştir. İbrahim Müteferrika hayatı boyunca kendi kurduğu matbaada 17 kitap yayımlamış olsa da, daha sonraki basımlarda Tarih-i Çelebizade eserinin son kısmına Tarih-i Raşid de eklendiği için bazı kaynaklar Müteferrika’nın 16 eseri olduğunu yazmıştır. Oysa yaşadığı dönemde bu iki kitap ayrı eserler olarak basıldığından İbrahim Müteferrika’nın yayımladığı toplam eserin sayısı 16 değil, 17 olarak ifade edilmelidir.