İktisadi kamu kurumları nedir?

İktisadi kamu kurumları , sanayi, ticaret, madencilik, bankacılık ve tarım gibi ekonomik faaliyetlerde bulunmak için kamu sermayesi ay da kamu sermayesinin katsayısı ile kanunun veya kanunun açık bir biçimde vermiş olduğu yetkiye dayanarak idari işlemlerle kurulan ve işletilen teşebbüslerdir. Bu tip kamu kurumları, Türk hukukunda kısaca “kit” olarak tanımlanan kamu iktisadi teşebbüsleri kavramı altında toplanmaktadır.
1982 Anayasası’nın 165. Maddesine göre kamu iktisadi teşebbüsü şöyle tanımlanmaktadır: Kamu iktisadi teşebbüsü, sermayesinin yarısından fazlası doğrudan doğruya ya da dolaylı olarak devlete ait olan kamu kuruluş ve ortaklarıdır.
Kamu iktisadi teşebbüsleri 233 sayılı ve 8 Haziran 1984 tarihli İktisadi Devlet Teşekkülleri ve Kamu İktisadi Kuruluşları Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile düzenlenmiştir. 233 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname, Kamu İktisadi Teşebbüsleri sermayesi doğrudan doğruya devlete ait olanlar ve sermayesi bir başka KİT’ ait olanlar olmak üzere ikiye ayrılır. Sermayesi doğrudan doğruya devlete ait olan KİT’ler İKD olarak adlandırılan İktisadi Devlet Teşekkülleri ve KİK olarak adlandırılan Kamu İktisadi Kuruluşları olmak üzere iki tanedir. Sermayesi bir başka KİT’e ait olan KİT’lerde müessese ve bağlı olmak üzere iki tanedir.

İktisadi Devlet Teşekkülleri (İDK): 8 Haziran 1988 tarih ve 233 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin ikinci maddesine göre iktisadi devlet teşekkülü, sermayesinin tamamı devlete ait iktisadi alanda ticari esaslara göre faaliyet göstermek için kurulan, kamu iktisadi teşebbüsüdür. Örneğin, Devlet Yatırım Bankası, Ziraat bankası, Türkiye Denizcilik Kurumu, Devlet Malzeme Ofisi vs. İDT’ler Bakanlar Kurulu karar ile kurulmaktadır.

Kamu İktisadi Kuruluşları (KİK) : 233 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin ikinci maddesine göre, kamu iktisadi kuruluşu, sermayesinin tamamı devlete ait olup tekel özelliğindeki mal ve hizmetleri kamu yarraı gözeterek üretmek ve pazarlamak için kurulan ve gördüğü bu kamu hizmeti nedeni ile ürettiği mal ve hizmetleri imtiyaz sayılan kamu iktisadi teşebbüsüdür. Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları İşletmesi genel Müdürlüğü, T:C Posta İşletmeleri Genel Müdürlüğü, KİK’ler de Bakanlar kurulu kararı ile kurulmaktadırlar.

Müesseseler: 233 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin ikinci maddesine göre,, müessese, sermayesinin tamamı bir iktisadi devlet teşekkülüne veya kamu iktisadi kuruluşuna ait olup, ona bağlı işletme ya da işletmeler topluluğudur. Örneğin, MKEK’e bağlı Silah Sanayii Müessesesi, TCDD’ye bağlı Adapazarı Vagon Sanayi Müessesesi. Müesseseler ilgili olduğu İktisadi Devlet Teşekkülün ve Kamu İktisadi Kuruluşunun müdürünün tavsiyesi üzerine bunların yönetim kurulu karar ile kurulmaktadırlar.

Bağlı ortaklıklar: Kanun Hükmünde Kararnamenin ikinci maddesine göre, bağlı ortaklık, sermayesinin yarısından fazlası iktisadi devlet teşekkülüne ya da kamu iktisadi kuruluşuna ait olan işletme ya da işletmeler topluluğudur. Örneğin MKEK’e bağlı FİŞEKSAN, TCDD’ye bağlı Türkiye Vagon Fabrikaları A.Ş vs. Bağlı ortaklıklar Bakanlar kurulu kararı ile kurulmaktadır.

Kamu İştirakleri: Kanun Hükmünde Kararnamenin ikinci maddesine göre, iştirak, iktisadi devlet teşekkülünün veya kamu iktisadi kuruluşlarının (KİK) veya bağlı ortaklıklarının, sermayelerinin en az % 15’ine en çok % 50’sine sahip oldukları anonim şirketlerdir. Kamu iştirakleri adı verilen şeyler, bir anonim şirketteki kamu hisseleridir. Örneğin, MKEK’nin iştiraki ROKETSAN, Ziraat Bankasının iştiraki Başak Sigorta vs. Kamu iştiraakleri bir kamu kurumu değildir.