İl özel idaresi nedir?
Ülkemizde üç çeşit yerel yönetim birimi bulunmaktadır. Bunlar il özel idaresi, belediye ve köydür. Köy yönetimi bu birimler içinde en eski olan ve geleneklerimize dayalı olandır. Belediye ve il özel idaresi Batılılaşma süreci içinde Fransa’dan örnek alınmıştır.
1- İl Özel İdaresi
İl adı verilen idari coğrafyada faaliyette bulunan yerel yönetim birimine il özel idaresi diyoruz. Bu coğrafi alan içinde kasaba,, şehir ve köylerin yanında bağ, bahçe, tarla, orman , akarsu, yol ve dağ gibi yerler bulunmaktadır.Bu açıdan bakıldığında il özel idaresi, bölgesel bir yerel yönetimi birimidir.Ortaya çıkışı bakımından il özel idaresi Osmanlı Devleti’ne dayanmaktadır. Köken olarak 1864 yılında çıkarılmış olan Vilayet Nizamnamesi’ne uzanan il özel idaresi yaklaşık 150 yıllık bir deneyimin sonucudur. İl özel idareleri son olarak 2005 yılında çıkarılan 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu ile yeniden düzenlenmiştir. Bu kanun il özle idaresini ilde yaşayan halkın mahalli ve ortak özellikteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan idari ve mali özerkliğe sahip kamu tüzel kişi olarak tanımlanmıştır.
İl özel idareleri belediye sınırları dışında olmak şartı ile imar, yol, su, kanalizasyon, katı atık, çevre, acil yardım ve kurtarma, orman köylerinin desteklenmesi, park ve bahçe tesisi, ağaçlandırma gibi hizmetleri yürütmekle görevli bir yerel kuruluşlardır. Merkezi yönetim tarafından yürütülmekte olan görev ve hizmetlere ait yatırımlardan ilgili olan bakanlık tarafından uygun görülenler il özel idaresi eli ile gerçekleştirilmektedir.
Ayrıca il özel idaresi belediye sınırları dışında bulunan gayri sıhhi kuruluşlar ile herkese açık olan istirahat ve eğlence yerlerine ruhsat vermek ve denetlemek yetkisine de sahiptir.
Köy Hizmetleri genel Müdürlüğü’nün 2005 yılında kaldırılmasıyla beraber bu genel müdürlüğün il kuruluşları il özle idarelerine bağlanmış ve böylece köylere dair hizmetler il özel idarelerinin ana görevleri arasında yer almıştır.
İl özel dairesinin İl encümeni, il genel meclisi ve vali olmak üzere üç ana organı vardır.
1- İl Genel Meclisi
İl özel idaresini karar organı il genel meclisidir. Bu meclisin üyeleri ilçeler adına seçilmektedir. İl genel meclisinin üye sayısı ildeki ilçelerin sayısına ve ilçe nüfuslarına göre değişim göstermektedir.
5032 sayılı kanun gereğince başkan üyelerin kendi arasından yapacağı seçimle belirlenmektedir. Yerel özerklik açısından bu durum önemli bir durumdur. Bir aylık tatil hariç il genel meclisi her ayın ilk haftası meclis tarafından belirlenmiş olan günde toplanır. Bu toplantılar halka açık olarak yapılır. İhtiyaç duyulduğunda kapalı oturumda yapılmaktadır.
İl genel meclisinin görev ve yetkileri kanunda belirtilmiştir.İl genel meclisi özel idaresinin en güçlü organıdır.
2- İl Encümeni
İl genel meclisinde kara bağlanması gereken konuların ön inlemesini yapan bir danışma organıdır. İl encümeni valilinin başkanlığında genel sekreter ile il genel meclisinin her yıl kendi üyeleri arasından seçeceği üç üye ile valinin her yıl birim amirleri arasından seçeceği iki üyeden oluşmaktadır.Vali toplantıya katılamazsa , genel sekreter bu görevi yürütür. Encümen haftada en az bir defa toplanır.
3- Vali
İl özel dairesini başı validir. İl genel meclisi ve il encümeninin aldığı kararları uygular. İl özel idaresi teşkilatını sevk ve idare eder. Aynı zamanda il özel idaresi personelini de atar. Valinin faaliyetleri il genel meclisi tarafından denetlenir.