İlk Kur’an tercümeleri hangi döneme aittir?
İslamiyet’in 10. yüzyıldan itibaren kitleler halinde benimsenmesi ve kabul edilmesi ile birlikte, İslam dini Arap yarımadasından çıkarak öncelikle İran’a ardından da Balkanlar’a kadar ilerlemiştir. Bu büyük ilerleyişinde elbette Peygamber Efendimiz ve ona gönül vermiş olan Müslüman kişilerin emeği büyüktür. İlerleyen yüzyıllarda ise Kur’an-ı Kerim tercümeleri sayesinde pek çok kişi daha doğru bir şekilde İslam dinini tanımaya ve ona inanmaya başlamıştır.
Kur’an-ı Kerim tercümeleri İslam dininin tanınmasında büyük rol oynamıştır. İnsanlara adeta kitap üzerinden ispat edilerek verilen bilgilerin doğruluğu mutlak surette tartışmasızdır. İnsanlar da bu kitaba güvenmiş bu kitaba inanmıştır. Allah’ın ayetleri ile süslü Kur’an-ı Kerim, Peygamber Efendimizin hadisleri ile pekiştirilerek insanlara aktarılmıştır. Kur’an-ı Kerim’in ilk tercümeleri, oldukça uzun bir geçmişe sahiptir. Kaynaklarda ilk tercümelerin Karahanlı Devleti döneminde yazıldığı bilinmektedir.
Bu eserler ”satır altı” olarak tabir edilen tarzda yapılmış olan tercümeler şeklinde karşımıza çıkar. Arapça asıl metin daha iri harfler ile üst kısımda kendine yer bulur. Özgün metindeki her kelimenin, bazen de küçük kelime gruplarının altına daha küçük Arap harfleriyle tercümesi yazılır. Satır altı Kur’an-ı Kerim tercümelerinden Karahanlı Devleti dönemine ait olduğunu düşündüğümüz dört adet nüsha bulunmaktadır. Bunlar:
1. İstanbul’da Türk İslam Müzesinde Bulunan Nüsha (TİEM Nüshası): Yazmada mğtercimin adı ve tercüme tarihi kayıtlı değildir. Bu yazma Kur’an tercümelerinin en eskisi olarak kabul edilmektedir.
2. Manchester-John Rylands Nüshası: İngiltere’de bulunan, telif ve istinsah tarihi belli olmayan bu nüsha, TİEM nüshasına göre daha muahhar özellikler göstermektedir.
3. Özbekistan İlimler Akademisi Nüshası: Eksik bir nüshadır.
4. Anonim Tefsir: Petersburg’daki Asya Halkları Enstitüsü Kitaplığındadır. 1914 yılında Zeki Velidi tarafından Fergana’da bulunmuştur. Hemen hemen tefsir ile tercüme arasında bir mahiyet göstermektedir.