İmam el Maturidi kimdir?

Kısaca İmam el-Maturidi olarak tanınan Ebu Mansur Muhammed bin Muhammed bin Mahmud el-Maturidi, Maveraünnehir’deki Semerkant şehrinin Maturidi köyünde dünyaya geldi. Doğum tarihi konusunda net bilgi bulunmamakla birlikte, tüm tarihçilerin büyük bir bölümü 853 yılını kabul etmektedir.

Bir iddiaya göre el-Maturidi Türktür. Bazı iddialara göre ise Medine’nin ünlü Ebu Eyyub el-Ensari ailesinden gelmektedir. Matüridî’nin yaşadığı dönemde İslam dünyasında merkezi otoriteyi temsil eden Abbasi devleti bu gücünü kaybettiğinden dolayı bu sıralarda birçok İslam devletinin ortaya çıktığı görülmektedir. Bunlardan biri olan Samaniler, Maveraünnehir bölgesinde hakimiyet kurdular. İslam dünyasında hicri ikinci yüzyıldan itibaren bir yandan akla dayanan felsefî ilimler tercüme ve te’lif yoluyla yayılırken, diğer yandan da yine akla önem veren Mutezile ortaya çıkmış ve akaid görüş ve kanaatlerini yaymaya başlamıştı. Abbasi halifesi Memun 833 yılında Mutezileyi resmi devlet görüşü yapması ile bu mezhep yaygınlaşmaya başlamıştı. Buna karşılık İslam dünyasında usulu’d-din konusunda yeni izah tarzlarına gereksinim duyuluyordu. Bu yeni izah tarzları nakle bağlı kalmakla birlikte akla da önem verecek selef metodu ile Mutezile mezhebinin iyi taraflarını birleştirmeliydi. Bu yeni ihtiyacı karşılayan Ebu Mansur el-Maturidi ve Irak’ta Ebu Hasan el-Eşari oldu.

Samaniler devleti 999 yılında yıkılıncaya kadar ilim adamlarını korumuş ve onlara destek oldu. Böyle bir ortamda yaşamış olan İmam el-Matüridi’nin ilmi münakaşalardan ve ilimden uzak kalması elbette ki düşünülemezdi. Matüridi’nin hocaları imam Ebu Hanife’nin talebelerinden biri olan Şeyh Ebu Bekr Ahmed bin İshak, Fakihu’l-Semerkandi lakabıyla tanınan Ebu Nasr Ahmed bin El-Abbas, Nuseyr bin Yahya el-Belhî ve Rey kadısı olan Muhammed bin Mukatil er-Razi’dir.

İnanç konularını, ehl-i sün¬netin görüşlerine uygun bir şekilde, aşırı zorlama yorumlara kaç-madan açıklamaya çalışmıştır. Akılla izahı müm¬kün görünmeyen konuları Hz. Pey¬gamber’in tavsiyesine uyarak pek fazla kurcalamamıştır. Bundan dolayı kelâm’da ılımlı yolun temsilcisi olarak kabul edilir. Matüridi yüksek bir ahlaka, parlak bir zekâya, derin bir bilgi¬ye sahip nbir İslam alimidir. “Kitâbü’t-Tevhid” onun en büyük eseri olup, kelam ilmi ko¬nusundaki bütün görüşlerini ihtiva eder.

Maturidi, yaşamış olduğu dönemde en büyük mücadeleyi, akıllarını kullanmaktan vazgeçmiş olan ve yalnızca nakille yol gitmeyi savunanlara karşı yapmıştır. Ünlü alim mücadelesinde çok büyük aşama kaydedip, İslam dünyasının çok geniş bir kesiminde yorumları ve değerlendirmeleri dikkate alınan bir insan olarak tarihe geçmiştir. Ona bu yolu açan elbette ki aklın aydınlığına olan inancı olmuştur. Allah’ın insanlara verdiği en önemli nimet olan aklı yok saymak, insanları hayvan ya da bir robot olarak görmektir. Nitekim insanları hayvanlardan ayıran en önemli özellik Allah tarafından kendisine ihsan edilmiş olan akıldır. Bu tartışmalardan bin yıl sonra bugün bile, bir kısım Müslümanların, Allah’ın kendilerine bahşettiği yok sayarak, başkalarının akılları ile yaşıyor olmaları gerçekten son derece üzücü bir durumdur. Müslümanların çektikleri pek çok sıkıntının temelinde de aslında bu sorun yatmaktadır.

İmam el-Maturidi İmam-ı Azam Ebu Hanefi’nin görüşlerine ve onun mezhebine uyarak nakil yanında akla da büyük önem vermiştir. Gerek Semerkant’ta ve gerekse civarında muhtelif fırka ve mezhep ricaliyle giriştiği münazara ve mücadelelerde büyük başarılar kazanmıştır. Mutezile’ye karşı yaptığı münazaralar onun tanınmasını sağlamıştır. Maturidi, “Kitap el-Tevhid” adlı eserinde Ebu’l-Kasım Abdullah Ka’bi’nin görüşleriyle mücadele etmiştir. Ayrıca onun üç kitabına karşı yine üç kitapla cevap vermiştir.

İmam el-Maturidi inancından taviz vermediğinden dolayı dönemin yöneticileri tarafından zindanda şehit edilen İmam-ı Azam Ebu Hanife’nin görüşleri, onun çizgisinde yürümüştür. İmam-ı Azam Ebu Hanife’nin düşünceleri onun sistemleştirilmiş ve bütün bir İslam dünyasının görüşüne sunulmuştur. İslam dünyasının çok geniş bir bölümü bu görüşü benimsemiştir.

Ölüm tarihi ise bazı kaynaklarda Miladî 944 olarak geçmektedir. Cenazesi Semerkand’ın Cakerdîze mahallesindeki bilginlerin gömüldükleri mezarlığa defnedilmiş olan İmam el-Maturidi’nin 2005 yılında kabri üzerine türbesi yaptırılmıştır.

Eserleri:

1-Kitap et-tevhid,
2-Risâle fi’l-âkaid,
3-Şerh’ül fil-ekber,
4-Reddü evaili’l-edille li’l-Kâ’bî,
5-Reddü tekzîbi’l cedel li’l-Kâbî,
6-Reddü usuli’l-hamse li’lBâhilî,
7-Reddü kitabi’l-imame li ba’dı’r-ravafıd,
8-er-Redd ‘ale’l-karâmıta,
9-Reddü kitabi’l-Kâ’bî fi va’îdi’l-füssâk,
10-Beyanü vehmi’l Mu’tezile,
11-Kitab el-makâlât,
12-Kitâbu tefsiri’l-esma ve’s-sıfat
13- Me’ahizü’şerai’ fî usûli’l-fıkh,
14- el-Cedel fi usûlil-fıkh,
15- Ed-Dürer fi usû’lid-din,
16- el-Usûl.
17-Te’vilatü’l-Kur’ân,
18- Risâle fi mâ la yecûzü’l vakfu aleyhi fi’l Kur’ân
19-Vasaya ve münacaat.