İslamiyetin cimriliğe bakışı nasıldır?

Cimri sözlükte, “hasis, parasını hiçbir şekilde harcamak istemeyen, nekes, eli sıkı ve pinti” gibi çeşitli anlamlara gelmekte olup Farsçadan dilimize geçmiş olan bir kelimedir. Kur’ân ve Sünnet’te, genel olarak “buhl” ve “şuh” kelimeleriyle ifade edilmektedir. Cimrilik yapan kişiye “bahîl” denir. Bahîl, malı elinde tutmaktan zevk alır, verse de istenilince verir. Cimriliğin karşıtı ise cömertliktir. Cömert kişi, istenilmeden verir ve vermekten zevk alan kişidir.

Kur’ân’da cimrilikle ilgili olarak üç ayette “buhl” kelimesi dokuz ayette ise bu kökten türetilmiş olan bazı fiiller kullanılmıştır.Yine üç ayette “şuh”, bir ayette cimrilik anlamında “eşihha” kelimesi kullanılmıştır. Kur’ân’da cimrilik, Allah’ın insana verdiği mal ve parayı biriktirip, Allah’ın emrettiği şekilde infak etmemek anlamında kullanılmıştır.

Kur’ân’ın esaslarından biri bilindiği üzere adalettir. Para, altın ve gümüş, toplanıp yığılmak için değil, topluma dağıtıp yarar sağlamak içindir. Eğer mallar belli ellerde birikirse birkaç kişi sadece yararlanmış olur, toplumun büyük bir bölümü fakir kalmaya devam eder. Bu ise Allah’ın adaletine aykırı olan bir duruma delalet etmektedir. Bütün insanların Allah’ın yarattığı nimetlerde hakkı bulunmaktadır. İnsanda bulunan cimrilik hastalığı ise, elde bulunan nimetleri muhtaçlara harcamayı engellemektedir.

Kur’ân-ı Kerim’in şu ayetinde şöyle denilmektedir: “Nefisler cimriliğe eğilimli yaratılmıştır. (İnsanın mayasında cimrilik vardır.)” (Nisa, 4/128). Yüce Allah, bu ayette cimrilik duygusunun insanın yaratılışından geldiğini belirtmekte ve insanın futratındaki bu duygunun kendisi tarafından yerleştirildiğini ifade etmektedir. Ancak bu duyguyu insanın faydalı yerlerde kullanması gerektiğini vurgulamaktadır. Şayet bu duygu insanın fiillerine egemen olursa o durumda insanı iyiliklerden alıkoymaya neden olur. Cimrilik, imtihan için ve değişik hikmetler için konulmuş olup onunla mücadele ile insan terakki eder.

Bakara suresinde ise “Şeytan sizi fakir olacaksınız diye korkutur, (fakir olursunuz diyerek sadaka vermenize engel olur.) sizi cimriliğe ve çirkin şeylere teşvik eder. Allah ise kendi katından bir af ve lütuf vaad eder. Allah’ın ihsanı geniştir, her şeyi hakkıyla bilir.” (Bakara, 2/268) buyrulmaktadır. Maldan verilen zekât ve sadaka malı eksiltmez, aksine bereketlendirir. Çünkü sadaka, malın pisliklerini temizler, onu helâl ve temiz kılar. Allah verilen sadakalarla ahirette günahları bağışlamayı, dünyada yapılan harcamaların yerine kat daha fazla kârlar, dünya ve ahirette ecirler ve sevaplar ihsan eder.

Cimriler genel olarak malının kendisini ölümsüz kılacağını düşünmektedirler. Bir ayette, “O, malının kendisini ebedi yaşatacağını sanır.” (Hümeze, 104/3) denilmektedir. İnsan, mal sevgisiyle büyük bir hırs içinde devamlı olarak mal toplayıp biriktirmeye çalışır. Ayrıca biriktirdiği malın, kendisine her şeyi yapma gücü vereceğini zannederek adeta güç zehirlenmesi yaşar. Dinden de uzaklaşmaya başlar. Hatta bazıları ölümün kendisine gelmeyeceğini ve mal varlığından dolayı ebediyyen hayatta kalacağını düşünürler. Ölüm akıllarına bile gelmez. Oysaki mal, mülk ve servet geçicidir. Ruh bedenden ayrıldığı zaman büyük bir hırsla biriktirilen mal ve servet geride kalacaktır.

Cimriliğe, aşırı mal sevgisi ve mal biriktirme hırsı ile çocukların geleceği düşüncesi neden olmaktadır. İnsanoğlunun fıtratında mal sevgisi ve mal biriktirme hırsı vardır. Bu yüzden bu dünya için çalışır, mal mülk biriktirir. İnsanoğlunun fıtratında aynı zamanda ebediyen yaşama duygusu vardır. Ancak insanoğlu fani bir varlıktır. Bu dünyada ebediyen yaşaması mümkün değildir. Çocuk sahibi olan ana babalar, çocuklarının geçimini ve istikbalini sağlamak için mal biriktirip mallarını harcamaktan çekinirler. Böylece cimrilik hastalığına yakalanırlar.

Dinmizde cömertlik övülürken, cimrilik yerilmiştir. Cimrilikten sakınmak gerekir. Zira önceki milletlerin helâk olma sebeplerinden en önemlisi cimriliktir. Cimrilik mutsuzluğa sebep olur. Cimri insanı, halk kınar, onun insanlar yanında saygınlığı olmaz. Kısacası cimrilik her türlü hayra engel olur. Cimriliğin hem kişiye ve hem de topluma zararı vardır. Cimrilik, malı hapsederek ne sahibinin faydalanmasını sağlar ve ne de sahibinin yaşadığı toplumun istifade etmesini sağlar.

Cimrilikle ilgili bazı ayetler şöyledir: “De ki, Rabbimin rahmet hazinelerine siz sahip olsaydınız tükenir korkusuyla yine de cimrilik ederdiniz. Hakikaten insan çok cimridir.” (İsrâ, 17/100). “O cimrilik eden, üstelik etrafındaki insanlara cimriliği tavsiye eden ve Allah’ın lütfundan kendilerine verdiği nimetleri gizleyen nankörler yok mu, işte Biz onları zelil ve perişan edecek bir azap hazırladık.” (Nisa, 4/37); “O gün (cimrilik edip biriktirdikleri şeyler) cehennem ateşinde kızdırılıp da onların alınları, böğürleri ve sırtları bunlarla dağlanacak ve ‘işte bunlar, kendiniz için biriktirip sakladığınız şeylerdir. Haydi tadın bakalım biriktirip sakladıklarınızı!’ denilecektir.” (Tevbe, 9/35) “Allah’ın kereminden kendilerine verdiklerini (infakta) cimrilik edenler, sanmasınlar ki o, kendileri için hayırlıdır; tersine bu onlar için pek fenadır. Cimrilik ettikleri şeyler, kıyamet gününde boyunlarına dolanacaktır.” (Al-i İmran, 3/180).