İsmet İnönü dönemi (1938-1950) gelişmeleri nelerdir?

İsmet İnönü 11 Kasım 1938 tarihinde cumhurbaşkanı seçilmiştir. Cumhuriyet Halk Partisi I. Olağanüstü Kurultayı’nda yapılmış olan tüzük değişikliği ile Mustafa Kemal Atatürk, partinin ebedi genel başkanı İsmet İnönü’de değişmez genel başkan ve milli şef ilan edilmiştir.

1939 yılının Haziran ayında Hatay Millet Meclisi oybirliği ile Türkiye’ye katılma kararı almıştır. Bu olayın ardından Türkiye-Suriye sınırı çizilmiştir. 1939 yılının Temmuz ayında da Hatay il olmuştur.

1 Eylül 1939 tarihinde Almanya’nın Polonya’yı işgal etmesi üzerine İkinci Dünya Savaşı başlamıştır. Türkiye büyük bir titizlikle korumuş olduğu barışçı dış politikası sayesinde savaştan uzak kalmayı başarmıştır. Türkiye II. Dünya Savaşı’na katılmamakla birlikte savaşın yol açtığı sıkıntılardan uzak kalamamıştır. Bu sebepten dolayı Atatürk döneminde başlatılmış olan planlı kalkınma çabaları bir süre ertelenmiştir. Öncelikle büyük bir orduyu gerçekleşmesi muhtemel bir saldırıya karşılık hazır bulundurmak mecburiyeti söz konusuydu. Erkeklerin büyük bölümünün askere alınması çalışan nüfusu azalttığı için tarımsal üretimde büyük düşüş olduğu görülmüştür. Bu ihtiyaç askeri ihtiyaçların artması ile birleşince fiyatlar hızlı bir biçimde yükselmiş , büyük şehirlerde temel tüketim maddelerinin satışı sınırlandırılarak vesikaya bağlanmış ve tarım ürünlerine vergi konmuştur.

Karaborsanın yaygınlaşması üzerine 1940 yılının ocak ayında Milli Korunma Kanunu çıkarıldı. Olağanüstü artan devlet giderlerini karşılamak amacı ile Varlık vergisi adıyla yeni bir vergi uygulamaya konmuştur. Varlık vergisi uygulaması CHP yönetimine karşı gelişmeye başlayan muhalefeti artırmıştır.
II. Dünya Savaşı sırasında bütün olumsuz koşullara karşın toplumsal atılımlara devam ettirilmiştir. Eğitim konusunda bu dönemde yapılan en önemli atılım 1940 yılında köy kalkınmasına liderlik yapacak olan insanları yetiştirmek üzere köy enstitülerinin kurulmasıdır. Eğitim alanındaki bir başka önemli adım da mesleki ve teknik öğretimin ilk kez sistemli bir şekilde düzenlenmesi olmuştur. Ayrıca devlet konservatuarı geliştirilmiştir. Devlet tiyatrosu kurulmuş, bir senfoni orkestrası oluşturulmuştur. Tercüme bürosu kurularak doğu ve batı düşünce dünyasından pek çok klasik yapıt Türkçe’ye kazandırılmıştır.

Bir taraftan da topraksız köylülerin toprağa kavuşturulması doğrultusunda çalışmalar yürütülmüştür. Atatürk’ün gerçekleştirmek için çok uğraştığı toprak reformu konusunda 1942 yılından başlayarak geniş araştırmalar yapılmış ve toprak reformu büyük toprak sahibi milletvekillerinin muhalefetine karşın, 2 Mart 1945 yılında yasalaşmıştır. Ancak 1950 yılında çok partili düzene geçişin yarattığı siyasal sorunlar yasanın tam manası ile uygulanmasını önlemiştir.

II. Dünya Savaşı’nın bitimine doğru bütün dünyada demokrasi yönünde gelişmeler görülmüştür. Türkiye’nin ve yıllardır ülkeyi yönetmekte olan CHP’nin bu gelişmelerden etkilenmesi kaçınılmazdı. 19 Mayıs 1945 yılında İsmet İnönü yapmış olduğu konuşmada yeni partiler kurulması gerektiğinden bahsetmiştir. 1945 yılında işadamı Nuri Demirağ başkanlığındaki milli Kalkınma Partisi kurulmuştur. Bu arada haziran ayında CHP içindeki muhalif olan milletvekillerinden Adnan Menderes, Refik Kolalatan, Celal Bayar ve Fuad Köprülü partinin daha demokratik bir yapıya kavuşturulmasını istemişlerdir. 1946 yılının Ocak ayında Demokrat parti adı ile kurdular.

Genel başkanlığa Celal Bayar’ın getirilmiş olduğu DP’nin programında özle girişimciliğin desteklenmesi, üniversitelerin özerkleştirilmesi ve işçilere grev hakkı gibi ilkeler bulunuyormuş. CHP hükümeti yeni parti yurtiçinde örgütlenmesini tamamlamadan erken seçim kararı almıştır. 1946 yılında yapılan seçimlerde DP 62 milletvekili çıkarmayı başarmıştır. Chp yeniden iktidar olmuş ve ilk icraat olarak Türk lirasının değerini % 50 oranında düşürmüştür. CHP din düşmanı eleştirilerine 1949 yılında imam-hatip okulları ve ilahiyat fakültesine açarak karşılık vermiştir. 1950 yılında yapılan seçimlerce CHP büyük bir hüsran yaşamış ve sadece 69 milletvekili çıkarabilmiştir. DP ise 408 milletvekili seçilmiştir.