İsmet İnönü kimdir?

Türk siyaset tarihinin en önemli isimlerinden biri olan İsmet İnönü; 24 Eylül 1884 tarihinde İzmir’de dünyaya gelmiştir. Bitlis’li tanınmış bir Kürt aile olan Kürümoğulları ailesinin oğlu olan babası Reşit Efendi ve aslen Bulgar olan annesi Cevriye Hanım’ın ikinci oğludur.

İsmet İnönü ilk ve orta öğreniminin ardından 14 Şubat 1901 tarihinde Mühendishane-i Berri Hümayun’a girmiş 1 Eylül 1903 tarihinde “Topçu Teğmeni” olarak mezun olmuştur. 26 Eylül 1906 tarihinde ise Erkan-ı Harbiye Mektebi’nden birincilikle mezun olup “Kurmay Yüzbaşı” unvanını almıştır.

İsmet İnönü, Mustafa Kemal Atatürk’ün en yakın silah arkadaşlarından biri olarak Kurtuluş Savaşı’nda önemli roller icra ederek adını tarihe yazdırmıştır. Ankara’ya ilk kez 8 Ocak 1920 tarihinde giden İsmet İnönü, burada kısa bir süre Mustafa Kemal ile çalışmıştır. Fevzi Paşa’nın çağırması üzerine İstanbul’a geri dönmüş, yeni kurulan Ali Rıza Paşa hükümetinde yer almıştır. Ancak, Ankara İstanbul’dan baskın çıkmış, 9 Nisan 1920′de Atatürk’ün çağrısı ile İsmet İnönü İstanbul ile tüm bağlarını kıoparmak suretiyle tekrar Ankara’ya geri dönmüş, 23 Nisan 1920 tarihinde açılan Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Edirne Milletvekili olarak yer almıştır.

İsmet İnönü, 10 Kasım 1920 tarihinde diğer görevleri aynen kalmak üzere, Batı Cephesi Kuzey Kesimi Komutanı olarak atanmıştır. Çerkez Ethem Ayaklanmasının bastırılması, gerçekleştirdiği önemli başarılardan biri olmuştur. Yunan ilerlemesini durdurma gibi başka başarılara da imza atınca “Mirilay” olan unvanı “Miriva” olarak değiştirilerek İsmet İnönü terfi ettirilmiştir. Ancak, bu başarılı gidişe Kütahya- Eskişehir Muharebelerinden aldığı mağlubiyet bir dur demiştir. Bunun üzerine TBMM ,İsmet İnönü’yü Genel Kurmay Başkanlığı’ndan almıştır. Ancak, Atatürk “Başkomutan” olarak ordunun başına geçince İsmet İnönü’yü yine “Mirliva” rütbesi ile Batı Cephesi Komutanlığı’na getirmiştir.

Milli Mücadele’nin sonucunu belirleyen Mudanya Mütarekesi’nde Türk tarafını temsil eden kişi İsmet İnönü olmuştur. 26 Ekim 1922 tarihinde atandığı Hariciye Vekilliği şapkası altındaki en önemli görevi Lozan Antlaşması’nı Türk heyetininin başkanı olarak imzalamak olmuştur.

Ataürk’e hep çok yakın bir isim olmuş olan İsmet İnönü Cumhuriyeti’nin kurulmasından sonra Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk hükümetini 30 Ekim 1923 tarihinde kurmuş; Halk Fırkası’nın da genel başkan vekili olmuştur. Önemli icraatler gerçekleşen Başbakanlık dönemini İsmet İnöünü, Atatürk’ün isteği ile verdiği istifası ile 8 Kasım 1924 tarihinde sonlandırmıştır. Yerine kurulan Fevzi Paşa hükümeti Şeyh Said İsyanına müdahalede geç kalıp Fevzi Paşa bunun üzerine istifa edince hükümeti kurma görevi, 3 Mart 1925′te Cumhıurbaşkanı Atatürk tarafından yine İsmet İnönü’ye verilmiştir. İsyanın bastırılmasında bu hükümet başarılı bir görev gerçekleştirmiştir.

Cumhuriyetin ilk icraatlerinin gerçeleştirilmesinde ve uygulanmasında İsmet İnönü’nün önemli katkıları olmuştur. İnönü soyadını da 1937 yılında çıkarılan Soyadı Kanunu ile Atatürk’ün önerisi doğrultusunda almıştır.

İsmet İnönü; Atatürk’ün 10 Kasım 1938 ’te vefat etmesi üzerine, 11 Kasım 1938 tarihinde TBMM tarafından “Cumhurbaşkanı” olarak seçilmiştir. Bunun yanı sıra CHP’nin de Genel Başkanlığı görevine getirilmiştir. CHP’nin 26 Aralık 1938 tarihindeki 1. Olağanüstü Genel Kurultayı’nda “Milli Şef ve partinin genel değişmez başkanı” ilan edilmiştir. İsmet İnönü’yi Cumhurbaşkanı seçilir seçilmez büyük bir sınav karşılamıştır. Yeni çıkan İkinci Dünya Savaşı’na Türkiye Cumhuriyeti’ni sokmama kararı almış, buna çaba harcamıştır. Ancak, savaş yılları büyük ekonomik sııntıların yaşandığı bir dönem olmuştur.

II. Dünya Savaşı’ndan sonra İsmet İnönü çok partili döneme geçilmesinde etkili olmuş bir isimdir. Çok partili döneme tekabül eden 1950 genel seçimlerinde CHP, iktidarı Demokrat Parti’ye devretmiştir. 10 Kasım 1961 tarihinde İsmet İnönü “Başbakan” olmuştur. 1965 yılında görevden ayrılmış olup, milletvekili olarak siyasi hayatın içinde kalmaya devam etmiştir. Ancak, 1972 yılında kendi desteklediği grubun Bülent Ecevit listesinin karşısında yenilmesi üzerine milletvekilliğinden de istifa etmiştir.

İsmet İnönü; 1925-1937 yılları arasında toplam 12 yıl kesintisiz “başbakanlık” görevi icra ederek Türk siyasi tarihinde kırılamamış bir rekora imza atmış bir isimdir. Siyasi hayatı ve başarıları kadar, askeri başarıları ile de Türkiye Cumhuriyetinin kurulması ve gelişmesinde her dönem etkili bir isim olmuş, Atatürk’ün en yakın silah arkadaşı olarak gerçekleştirdiği birçok önemli görev ile de gönüllerde taht kurmuştur.

İsmet İnönü; 25 Aralık 1973 tarihinde Ankara’da vefat etmiştir. Vefat ettiği güne kadar Anayasa gereğince Cumhuriyet Senatosu tabii üyesi olarak kalmıştır.

İsmet İnönü, 1916 yılında Mevhibe Hanım ile gerçekleştirdiği evliliğinden üç çocuk sahibi olmuştur. İsmet İnönü’nün çocuklarından Erdal İnönü de sonraki yıllarda siyasi yaşamda uzun yıllar değişik görevlerde görülmüş bir isim olmuştur.