Itri kimdir?
17. yüzyıl büyük Türk bestekarlarından biridir. Gerçek adı Mustafa olup Itri mahlasını kullanmıştır. Çiçekçilik ve meyvecilikle uğraştığı için bu mahlası aldığı söylenmektedir. Kasımpaşalı Koca Osman Efendi, Hâfız Post, Nasrullah Vakıf Halhali, Derviş Ömer Efendi gibi, 17. yüzyıl bestecileri Itri’nin ustaları arasında yer almaktadır. İstanbul’da dünyaya gelmiş olan Itri yine aynı kentte ölmüştür. Itri’nin 1630 ile 1640 yılları arasında doğduğu sanılmaktadır. Bazı kaynaklarda ölümü tarihi olarak 1711 ile 1712 tarihleri gösterilmektedir. Buhurîzade Mustafa Efendi olarak da anılmıştır.
Kaynaklardan iyi bir öğrenim gördüğü anlaşılmaktadır. Tam beş padişah dönemi gören ünlü bestekar Sultan IV. Mehmed zamanında tanınmıştır. Bestelediği eserler ile padişahlar tarafından büyük yakınlık görmüştür. Itri’nin yakınlık gördüğü bir diğer devlet adamı da, şiirleri ve müzik sevgisiyle tanınan Kırım Hanı I. Selim Giray’dı. Itri, IV. Mehmed ile yakınlığının bir neticesi olarak, padişahtan, kendisine esirciler kethüdalığı görevinin verilmesi isteğinde bulunmuş, bu isteği yerine getirilmiştir.
Itri zamanının tanınmış şairlerinden biridir. Divan ve âşık tarzlarında şiirleri olan Itri’nin, gazeller, nazireler, naatlar, tahmisler, tarih düşüren beytiler ve şarkılar dışında, hece ölçüsüyle yazılmış olan türküleri de vardır. Bestelerinde şiirlerinin pek azını güfte olarak kullanan sanatçı, Bakî, Nâbî, Nazîm, Nailî, Nef’î gibi büyü ustaların şiirlerini bestelemeyi tercih etmiştir. Şiirlerini toplamış olduğu Divan’ı hala kayıptır.
Eserleri ile bir çığır açmış olan sanatçı aynı zamanda klasik Türk müziğinin kurucusu olmuştur. Klasik üsluba bağlı kalmış olan pek çok bestecide, az veya çok, onun etkisi görülmektedir. Itrî, Abdülkadir Merâgi ve Hammâmîzade İsmail Dede Efendi ile birlikte, Türk müziğinin gelişimini yönlendirmiş olan üç önemli besteciden biridir.
Itrî’nin din dışı eserlerinin başında Nevâ Kâr Hâfız’ın bir gazeli üzerine yapılan beste gelmektedir. Bu yapıt klasik üslubun özelliklerini de en iyi yansıtan, en özlü örneklerinden biridir. Itri’nin din dışı küçük formlarda bestelemiş olduğu hiçbir yapıtı günümüze kadar ulaşmamıştır.
Dinsel müziğe yepyeni bir hava getirmiş olan ünlü sanatçının dinsel yapıtları, cami ve tekke müziği örnekleri olarak ikiye ayrılmaktadır. Teravih namazı esnasında makam değiştirme kuralı ile, camilerde müezzinlerin uyguladıkları çeşitli kuralların Itrî tarafından konulduğu belirtilmektedir. Bayram namazlarında okunan Segâh Kurban Bayramı Tekbiri, kutsal emanetlerin ziyareti sırasında okunan Segâh Sal-ât-ı Ümmiye, Mâye Cuma Salâtı, Dilkeşhâveran Gece Salâtı, 300 yıldır etkilerinden bir şey yitirmemiş önemli yapıtlardır. Bilhassa ilk ikisi çok kısa birer cümle içinde yarattıkları etkinin yoğunluğu bakımından Türk müziğinde eşsiz bir sanat gücüne sahiptirler. Rast Naat-ı Peygamber, Itrî’nin Mevlevi müziğine yapmış olduğu en kalıcı katkıdır. Güftesi Mevlânâ’nın bir şiirinden alınmış olan yapıtta, güfte ile beste yetkin bir biçimde bütünleştirilmiştir.
Itri’nin günümüze kadar ulaşan yapıtlarının çoğunda mistik bir hava sezmek mümkündür. Sanatçı Mevlevi müziği yapıtlarında, tasavvufi bir içe dönüş heyecanını dile getirmiş, din dışı olarak nitelendirilen yapıtlarında ise, yoğun müzik cümleleri arasında kendisini gösteren düşündürücü bir tavrı benimsemiştir.
Itri’nin müziğinin dengeli ve oturmuş bir yapısı bulunmaktadır. Itri genel olarak yapıtlarında duygusallıktan, abartmadan, gereksiz bir takım süslemelerden kaçınmış olup cümleleri son derece açık, anlaşılır ve berraktır.
Eserleri
1- Segâh Kurban Bayramı Tekbir
2- Segâh Salât-ı Ümmiye
3- Dilkeşhâveran Gece Salâtı
4- Mâye Cuma Salâtı
5- Segâh Mevlevi Ayin
6- Rast Darb-ı Türkî Naat ve Sofyan Tevşih
7- Nühüft Durak; Nühüft İlahî
8- Nühüft Tevşih; Nevâ Kâr
9- Mâhûr Ağır Aksak Sema
10- Rehavî Berefşan Beste
11- Buselik Hafif Beste ve Yürük Semai
12- Segâh Ağır Sema
13- Segâh Yürük Semai
14- Bayatî Çember Beste
15- Bestenigâr Darb-ı Fetih Beste
16- Dügâh Hafif Beste
17- Isfahan Zencir Beste ve Ağır Aksak Semai
18- Nikriz Muhammes Beste
19- Râhatu’l Ervah Zencir Beste
20- Irak Aksak Semai
21- Rast Aksak Sema
22- Nühüft Aksak Semai
23- Acemaşiran Yürük Semai
24- Rehavî Peşrev
25- Nühüft Peşrev ve Saz Semaisi.