Jeomorfoloji nedir?

Yeryüzündeki tüm şekillerin oluşum süreçlerinin incelenmesini ve bu şekillerin tanımlanmasını konu alan bir bilim dalı olan jeomorfoloji, jeoloji bilimiyle birçok ortak çalışma alanı olan ancak konusu itibarıyla daha farklı bir bilim alanıdır. Yüzey bilimi olarak da isimlendirilen jeomorfoloji, kara ya da denizaltı fark etmeden yer kabuğunda bulunan tüm yer şekillerini incelediğinden oldukça geniş bir inceleme alanına sahiptir. Birçok farklı bilim dalıyla sürekli etkileşim haline olan yüzey bilimi, farklı ekolleri de bünyesinde barındıran yer bilimlerinin temel dallarından birini oluşturmaktadır. Yer kabuğunun yüzey katmanlarındaki tüm şekilleri inceleyen jeomorfoloji; bu yüzey şekillerinin sınıflandırılmakta, oluşum süreçlerini belirlemekte, dünya evrimindeki yerleri saptamakta, dünya üzerindeki coğrafi dağılımlarını belirlemekte ve oluşum nedenlerine açık getirmeye çalışmaktadır.

Jeomorfoloji bilimi ülkelere göre farklı bilim dallarının alt dalı ya da ayrı bir bilim dalı olarak da tanımlanmaktadır. ABD’de genel olarak yer bilimlerinin ve özellikle de jeolojinin bir dalı olarak yorumlanan jeomorfoloji, aralarında ülkemizin de yer aldığı pek çok Avrupa ülkesinde coğrafyanın bir dalı olarak kabul edilmektedir. Yeryüzü şekillerinin incelenmesi, değerlendirilmesi, tanımlanması ve oluşum süreçlerinin açıklanmasında iklimsel şartların ve canlıların da etkisi olduğunun düşünülmesi, jeomorfolojinin farklı şekilde değerlendirilmesine de neden olmuştur. Yeryüzü şekillerinin incelenmesinde bu yaklaşım dışında genel kabul gören bakış açısı jeoloji bilimi doğrultusunda olduğundan, jeomorfolojinin de sadece yer şekillerinin ve iklimlerle ilgilenmesi gerektiğini düşünen yorumlar da bulunur.

Toprak biliminden kartografyaya, jeolojiden fizik bilimine, jeofizikten taş bilimine pek çok farklı bilim dalıyla sürekli etkileşim içinde olan jeomorfolojinin bunlar dışında yararlandığı bilim dalları da bulunur. Kıyı jeomorfolojisi, akışkan jeomorfoloji, kireçtaşları jeomorfolojisi ve buzul jeomorfolojisi gibi alt dallara sahip olan yüzey bilimi, yerkürenin farklı bölgelerinde çok değişken şekiller olduğundan belirli bir alanda uzmanlaşmaya da olanak tanır. Yerkabuğu milyonlarca yıldır olduğu gibi günümüzde de sürekli bir yenilenme döngüsü için olduğundan ve yer şekilleri de dünyanın evrimi sonucunda değişim geçirdiğinden, jeomorfoloji bilimi geçmiş dönemler kadar günümüzdeki süreçlerin incelenmesini de kapsamaktadır. Yer kabuğunda olan “güncel” değişimler aynı zamanda jeoloji biliminin de inceleme alanı olduğundan, jeomorfoloji ile jeoloji bilimi de sürekli olarak birbirinden destek almaktadır.

Arkeolojik kazılarda da faydalanılan bir bilim dalı olan jeomorfoloji, karayolu ya da liman yapımında inşaat mühendisliği ve diğer mühendislik dallarına da yardımcı olmaktadır. Tarım arazilerinin erozyondan korunması ve taşkın ihtimali bulunan bölgelerde yapılacak çalışmalarda da jeomorfoloji biliminden yararlanılmaktadır.