Kanuni Hakem Kimdir?

1982 Anayasasına göre, grev ve lokavtın yasaklandığı veya hükümetçe ertelendiği durumlarda, tarafların anlaşmadıkları takdirde, uyuşmazlık kanuni yüksek hakem kurulunun takdirine bırakılır. Kanuni hakem müessesesi ile uyuşmazlığın çözümünde, çözümün kanuni hakemlere bırakılması, bir tercih sebebi değil, kanun hükmünün zorunluluğudur.

Kanuni hakeme başvurulması gereken durumlarda, kanunun öngördüğü bazı koşullar vardır. Bunlar;

• Grev ve lokavtın yasak olan işyerlerinde ve işlerdeki uyuşmazlıklar da, taraflardan birinin hazırlayacağı uyuşmazlık tutanağının kendine tebliğ edildiği günden itibaren altı iş günü içinde, yüksek hakem kuruluna başvurabilir. Bu süre içinde hakem kuruluna başvurmayan kişilerin yetki belgesi iptal olur.
• Geçici grev ve yasak uygulanan işyerlerinde ise, yasağın süresinin altı ayı doldurmasından itibaren altı iş günü içinde, yüksek hakem kuruluna başvurulabilir. Yüksek hakem kurulu, bu uyuşmazlığı kesin olarak çözüme kavuşturur.
• Eğer grev ve lokavtı, Bakanlar Kurulunun bir kararı ile ertelenmesi söz konusu ise, atmış günlük erteleme süresi geçtikten sonra, çalışma ve sosyal güvenlik bakanı ve arabulucuların bulduğu çareler sonuç vermezse, taraflardan biriside durumu Yüksek Hakem Kuruluna intikal ettirmemişse, Sosyal Güvenlik Bakanı uyuşmazlık çözümü için, yüksek hakem kuruluna başvurur.
• İşyerinde grev ve lokavt kararından sonra, grev oylaması istenmiş ise ve oylama sonucu grev olmasına karar verilmişse, işçi sendikası tarafı, on beş gün içerisinde işveren tarafıyla anlaşmak ve durumu yüksek hakem kuruluna bildirmek zorundadır. Aksi halde, yetki belgesi hükümsüz olur.

Yüksek hakem kurulu, Yargıtay 9.dairesi başkanının başkanlığında, Bakanlar Kurulu ve YÖK tarafından seçilen birer üye, en çok üyeye sahip olan işçi ve işveren konfederasyonu tarafından seçilecek ikişer üye, Çalışma Ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Çalışma Genel Müdüründen oluşan bir karma kuruldur.

Yüksek Hakem Kurulu, olası başvurudan itibaren altı gün içinde toplanır. Uyuşmazlığı evrak ve belgeler üzerinden inceler. Vereceği kararlar oyçokluğuna göre kesinleşir. Yüksek hakem kurulunun verdiği kararlar kesindir ve toplu iş sözleşmesi hükmündedir.

Özel hakem müessesesi, isteğe bağlı tahkim olarak ifade edilir. Burada taraflar kendi ortak iradeleri ile uyuşmazlıkların çözümünü, hakem kuruluna bırakmaktadır. Taraflar özel hakemin kararlarına itiraz edemezler.