Karahanlı Türkçesi nedir, özellikleri nelerdir?
Karahanlıca 11. ve 13. yüzyıllar arasında İslam’ın seçiminden sonra, Orta dönemde Orta Asya’da art arda sıralanan üç klasik Türk yazı dilinin birincisidir. Onu daha sonrasındaki dönemlerde Harezmce ile Çağatay Türkçesi izleyecektir. Karahanlı Türkçesi, Türk dilinin bölünmesinde genel olarak ”güneydoğu” ya da ”Orta Asya” kolunda sayılır. Bu kol ”güneybatı” ya da Oğuz koluna en yakın koldur. Eski Türk dillerinden Harezmce ve Çağatayca Karahanlı Türkçesinin ardından gelirler.
Karahanlıca birçok bakımdan Eski Türkçe’ye benzer. Eski Türkçe yazı dilinden gelişen ilk yazı dilidir. Karahanlıca, Hakaniye gibi adlarla anılır. 11. ve 12. yüzyılların İslamsal Türk yazın ürünlerini kapsar. Nadir olarak da olsa etnik Karahanlıca ile Eski Türkçe arasında birtakım ayrılıklar doğar. Karahanlı Türkçesi kelime haznesi bakımından Eski Türkçe dönemine göre daha zengin bir hal almıştır. Yazı dilinden daha ziyade edebi bir dil kimliği ile ortaya çıkmıştır. Bu dönemde Eski Türkçe dönemindeki bazı kelimeler kaybolurken bazıları da şekil ve anlam değişikliğine uğrayarak kullanılmaya devam etmiştir.
Bu dönemde Uygur yazı dili ve edebiyatı kullanılmaya devam edilirken, Batı’daki Türklerin İslamiyet’i kabul etmesiyle birlikte ilk Türk-İslam eserleri yazılmaya başlanmıştır. Bu dönem ise kaynaklarımızda ”Müşterek Ort Asya Türkçesi” olarak adlandırılır. Bu dönemde Arap ve Uygur alfabesi beraber kullanılmış olup sadece Arap alfabesi kullanılırken bile Uygur imlasına sadık kalınmıştır. Ancak Karahanlı Türkçesi dönemi ürünleri çoğunlukla Arap yazısı ile saptanmıştır. Uygur yazısı ile yalnız Kutadgu Bilig’in bir Viyana yazması ile Atabetü’l Hakayık’ın 1444 yılında Semerkand ve 1480’de İstanbul yazmalarında kullanılır. Her iki yapıtında Arap yazısı ile yazılmış çeşitli örnekleri bulunmaktadır.
Karahanlılardan bugüne ulaşan Türkçe dil ve edebiyat metinleri şunlardır:
- Kutadgu Bilig (1069 – 1070)
- Divanü Lügati’t-Türk (1074)
- Atabetü’l-Hakayık
- İlk Kuran Tercümeleri
- Divan-ı Hikmet