Kariyer sistemi nedir?

Kariyer, yaşam boyu devam eden bir uğraş, bir iştir. Kariyer içinden bir düzeyden bir diğerine yükselme düzenli ve yavaş olarak gerçekleşmektedir. Kamu kesimi açısından bakıldığında kariyerin anlamı, devlet memurluğunun bir meslek haline getirilmesidir . Kariyer ilkesinin gayesi yetenekli kişileri hizmete çekmek ve hizmette tutabilmektir. Yetenekli kişilere kurumda kariyer yapma fırsatı verilirse, yetenekli kişileri kurumda sürekli bir şekilde tutabilmek ve etkinliği artırabilmek mümkün olur.

Kariyer sistemi işe veya kişiye yönelik kariyer sistemi olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

1- İşe Yönelik Kariyer Sistemi
Diğer adı “Açık Sistem” ya da Pozisyon (Kadro) sistemidir. Asıl gayesi, bireyi işe uygun hale getirmektir. Bu sistemde işe göre eleman alma söz konusudur. Sözkonusu “iş” önemli olduğundan dolayı işe girişte kişinin yaşı veya kıdemi değil, işle ilgili olarak sahip olduğu bilgi, beceri ve uzmanlık, ya da deneyim çok daha önemli olmaktadır. Bu sistemde hizmete her düzeyden girmek mümkündür. İşe yönelik kariyer sisteminin sağlayacağı faydanın başında ayrımcılığa yer vermeyen bir nesnellik taşıması gelmektedir.
Ücret tespitinde temel belirleyici faktör yapılan işin güçlülük ve sorumluluk derecesidir. Eşit işe eşit ücret ödenmesi durumu söz konusudur.

Eleman teminini kurumun gerçek ihtiyaçlarına dayandırması, personel değerlemede nesnel ölçütlerin bulunması, uzmanlaşmayı özendirici olması önemli özellikleridir.
İşe yönelik kariyer sisteminin güçlü yanları şunlardır:
a) Sistemin siyasal ya da kişisel kayırmacılığı en az düzeye indirmesi.
b) Sistemin, işe eleman almayı gerçek ihtiyaca dayandırması.
c) Eşit iş görenlere, eşit ücret ödenmesi.
d) Objektif ölçütlerle elemanın değerlendirilmesi.
e) Personelin sorumluluk alanları bellidir. İşin nitelikler tam olarak saptanmıştır.
f) Görevde uzmanlaşmayı gerektirir.
İşe yönelik kariyer sisteminin zayıf yönleri ise şunlardır:
a) Sistem son derece ayrıntılıdır. Kurulması güç ve pahalıdır.
b) Sistem görevler arasında yapay bazı ayrımlar yapılmasına sebep olmaktadır.
c) Sistemin kadro, sınıf ve ücret arasında kurmuş olduğu ilişki bazı güçlükler ortaya çıkarır.
d) Her sınıf için farklı özellikler aranması, sınıf değiştirmeyi imkansız hale getirmektedir.

2- Kişiye Yönelik Kariyer (Rütbe Sistemi)
Rütbe sistemi olarak da adlandırılan kişiye yönelik kariyer sisteminde görevden çok, kişi önemlidir. Rütbe ile görev düzeyi arasında bir ilişki bulunmayıp rütbe; hizmet süresine, grup içi ilişkilere ve genel yeteneklere göre elde edilmektedir. Kişi işe alınırken genellikle belirli bir meslek veya kariyerde yükselmek için alınır. Böylece yıllar içinde rütbesi yükselir. Ancak aldığı görevlerin rütbesiyle paralellik olup olmamasının hiç bir önemi bulunmamaktadır.
Ücret sistemi de sadece eğitim düzeyine ve diplomaya bağlanmıştır. Birey çalıştığı, rütbe ve derece üzerinde bir güvenceye sahiptir. Kadrosu kaldırılsa bile bireyin özlük haklarına zarar gelmesi mümkün değildir. Kişiye yönelik kariyer sistemini ülkemizde daha çok devlet memuriyetinde görülmektedir.

Rütbe Sisteminin Güçlü Yönleri
a) Kuruma esnek iş gücü sağlar. Kişinin rütbesinde bir değişiklik yapılmadan görevlendirilmesi mümkündür.
b) Sistem, geniş görüşlü, planlama yeteneği olan yöneticilerin yetiştirilmesine imkan vermektedir.
c) Sistem, kişiye yeterli güvence sağlar.
d) Sistem, kişiye düzenli yükselme imkanı tanımaktadır.
e) Sistem grup değerlerinin gelişmesi için uygun bir ortam hazırlamaktadır.

Rütbe sisteminin zayıf yönleri ise şunlardır:
a) Sistem, uzmanlaşma gereklerine ters düşmektedir. Kariyer yaşamı, aynı kariyer grubu içinde, farklı işlerde çalışarak geçen kişi belli bir alanda uzmanlaşamaz.
b) Sistem “kıdeme” ve “tecrübe” ye aşırı derecede ağırlık vermektedir. Bu durum, yetenekli gençlerin hızlı yükselmelerine engel olmaktadır.
c) Sistem, aşırı güvence sağladığından, durağan bir çalışma düzeni yaratmaktadır.
d) Sistem kendine has gelenek, anlayış ve alışkanlıkların gelişmesine elverişli bir sistemdir. Bu yüzden, sistemi kolayca toplumdan kopuk ve kendine dönük bir dünya haline getirebilir.
e) Sistemin sağladığı iş güvencesinin yetersiz kimselere prim tanıma olasılığı yüksektir.
f) Bir kariyer için hedeflenen ücret artırımı, öteki kariyer gruplarını da harekete geçirmektedir. Kariyerler arası denge kaygısı, reel bir ücret politikasının uygulanmasını güçleştirmektedir.
Her iki yöntemin de yararlı ve zararlı yönleri bulunmaktadır. Rütbe sisteminin genellikle daha çok üst düzeylerde bulunan meslek ve yönetim hizmetlerinde, kadro sisteminin ise, uzmanlık ve özel bir meslek bilgisi gerektiren işler için elverişli ve geçerli olduğunu görülmektedir.. Birinin diğerinden üstün olduğunu belirtmek çok güçtür.