Kazların özellikleri nelerdir?
Kaz besiciliği dünyada ve ülkemizde kanatlı hayvan yetiştiriciliği içerisinde son sıralarda yer almaktadır. Bunun asıl nedeni, kazların üreme yeteneklerinin diğer kanatlılara göre geri olmasıdır. Kaz eti yüksek besleyici değerinin yanı sıra düşük yağ ve kolesterol içeriği nedeniyle sağlıklı bir et türüdür. Kaz ciğeri Türkiye’de pek önemli olmasa da dünyada sevilerek tüketilmektedir.
İngiltere, ABD, Kanada, Çin, Çekoslovakya, Polonya, Fransa, Bulgaristan ve Rusya dünyada kaz yetiştiriciliğinde başta gelen ülkelerdir. Bu ülkelerin bir çoğunda kazlar daha çok karaciğeri ve tüyleri için üretilmektedir.
kazlar iyi otlatılabilen hayvanlar olduklarından dolayı yem giderlerinden %30 kadar tasarruf edilebilmektedir. Kazlar diğer kanatlı hayvanlardan farklı olarak çimleri en kısa kesen hayvanlardır. Su kanatlıları sınıfına girseler de, su olmayan yerlerde de yaşamlarını rahatlıkla sürdürebilmektedirler. Yabancı ot mücadelesinde kullanılan kazlar bu yöneyle de farklıdırlar. Kazlar, genç yabani otları tanıyarak bitkilere zarar vermeden yerler.
Kazlar uygun ortamlarda barındırıldıklarında nadiren hastalanan hayvanlardır. Tavuklar gibi hassas olmayıp tavuklarda görülen birçok hastalık kazlarda görülmez. Kazlar çok dayanıklı hayvanlardır. Yetiştirilmeleri ve bakımları fazla masraflı olmayan kazlar oldukça ekonomik hayvanlardır. Hastalıklara karşı dayanıklı olduklarından ilaç masrafları da yok denecek kadar azdır. Kazlar genel olarak açık alanlarda yetiştirilirler. Aşırı soğuk ve fırtınalı havaların dışında kazlar barınağa girmezler. Kaz kümeslerinin tabanına saman, talaş, yonga veya kuru ot altlık olarak serilebilir. Bu altlık sık sık karıştırılır ve ıslak ve aşırı kirli olan kısımları atılır. Altlığın küflenmemesine dikkat etmek gerekmektedir. Kapalı barınakların ısıtılması için gaz, mazot ya da elektrikle çalışan ısıtıcılar kullanılabilir. Kazlar yumurtlamak için özel bir yere ihtiyaç duymamalarına rağmen, yapılacak olan folluklarla yumurtalarını folluklara bırakmaları teşvik edilebilir. Yemlikler genellikle yem saçılmasını önleyecek, suluklar da kazların içine giremeyecekleri ve suyu dökemeyecekleri şekilde tasarlanır. Kuluçka makinelerinde üretimi yaygın olmayan kazlar tavuklara göre daha uzun bir kuluçka süresine ihtiyaçları vardır. Kuluçka süresi ortalama olarak 29-31gün arasında kuluçka süreleri değişmektedir. Doğal kuluçka ile üretimde dişi kazlar kuluçkaya yatırılarak yapılır. Ve her anaç 10-12 yumurtaya yatırılır.
Kaz civcivleri mutlaka temiz bir kümeste, iyi havalandırılmış ve rutubetsiz bir ortamda tutulmalıdır. İki haftalık olan kaz civcivleri ılık havalarda açık havaya çıkarılabilirler. Kazların üşümelerini önlemek için barınaklar kesinlikle kuru tutulmalıdır. Üç günden sonra civcivler otlamaya alıştırılmalıdır. Kaz palazları için barınakların temiz olmasının büyük önemi vardır. Barınak iyice yıkanmalı ve dezenfekte edilmelidir. Palazlar yağmurdan ve ıslanmaktan korunmalı ve altlıklar daima kuru tutulmalıdır.
Kazların yumurta verimi Ocak-Şubat ayında başlar ve Haziran-Temmuz aylarına kadar devam etmektedir. Bu süre yaklaşık 130 gündür. Damızlık kazların çiftleşmesinin sağlanması ve döllü yumurta elde edilebilmesi için bir havuz veya su birikintisine ihtiyaç duyulmamaktadır. Kazlar kuru ortamda da çok iyi çiftleşmektedirler. Damızlık sürüde 1 erkek kaza 3-5 dişi kaz olarak hesaplanmalıdır. Dişi kazlar 10, erkek kazlar ise 5 yıldan biraz fazla damızlıkta kullanılabilirler.
Kazlar kışa girene kadar meralarda tutulabilirler. Kazlar mümkün olduğunca çabuk ve uygun şekilde kesilmelidir. Kesime 8-10 saat kala yem, 3 saat kala ise verilmemelidir. Kesim aşamaları sırasıyla, şoklama, kesim, ıslatma (haşlama), yolma ve iç çıkartmadır. Şoklama yapılarak kesimin daha insani bir görünüm kazanması sağlanır ve kanın daha fazla akması sağlanarak etin sertleşmesi engellenir. Yolma kuru ve ıslak yolma şeklinde yapılabilir. Kuru yolma ile daha kaliteli karkas ve tüy alınabilmesine rağmen, yavaş ve zahmetli olmasından dolayı daha az tercih edilmektedir. Islak yolma yönteminde ise; sıcak suya daldırma yöntemi ile daha çabuk, daha ucuz yolma işlemi gerçekleştirilmektedir.
Kaz tüyünün ekonomik değeri olmasından dolayı kaz besiciliği et üretimi dışında bu amaçla da gerçekleştirilmektedir. Kaz tüyü hijyenik, yıkanabilir ve terletmeyen bir dolgu maddesi olduğundan büyük bir öneme sahiptir. Kazlar kesilip yolunduktan sonra özellikle göğüs tüyleri özel şampuanlarla yıkanır ve kurutulup temizlenir, böylece kullanıma hazır hale getirilirler. Kaz tüyleri genel olarak yastık ve yorgan yapımında, koltuk üretiminde, okçulukta, boya sanayinde ve olta iğnesi yapımında kullanılmaktadır.
Kaz karaciğeri, kaz yetiştiriciliğinin en önemli ürünlerinden biridir. Karaciğeri için kaz üretimi, başta Fransa olmak üzere dünyada birçok ülkede yaygın olarak yapılmaktadır. Ülkemizde pek yaygın değildir. Kaz eti lezzetli bir et türüdür. Kaz etinde tavuk etinden çok daha fazla enerji bulunmaktadır. Çünkü kazların değerlendirilebilen kısımlarında iki kat daha fazla yağ bulunmaktadır. Kümes hayvanlarındaki en ağır yumurtalar kaz yumurtalarıdır. Yumurta verimi yılın erken dönemlerin de başlar. Irklarına göre değişmekle birlikte bir sezonda 15-60 yumurta verebilirler. Dişi kazlar, 8-10 yaşına kadar verimli yumurta üreticisidirler. Yumurta verimi ilk yıllarda, sonraki yıllara göre daha fazladır. Yumurtaları tavuk yumurtalarına göre büyük olup sadece yemek için kullanır.