Kelebek etkisi nedir?

Kelebek etkisi tabiri, Amerikalı bir matematikçi olan Edward Norton Lorenz tarafından geliştirilen “Kaos Teorisi” isimli bir matematik çalışması sonucunda ortaya çıkmıştır. Gerçek anlamda oldukça farklı anlamlarda kullanılabilmesi söz konusu olan kelebek etkisi tabirinin geniş bir anlamı olduğu söylenebilir. Ancak mümkün olan en basit şekilde kelebek etkisini açıklamak gerekirse; küçük etkilerin çok büyük ve “önceden tahmin edilmesi mümkün olmayan” sonuçlara sebebiyet vermesidir. Edward Norton Lorenz tarafından ortaya atılan ve gerçekten de matematik biliminin en önemli çalışmalarından biri olan Kaos Teorisi; teorik fizikten ekonomiye, felsefeden mühendisliğe, meteorolojiden biyolojiye birçok bilim dalıyla yakından ilişkili bir konudur. Edward Norton Lorenz’in bir matematik teorisi olarak ortaya attığı Kaos Teorisi kapsamında ortaya çıkan kelebek etkisi, herhangi bir sistemin başlangıç anındaki veriler üzerindeki en küçük değişikliğin dahi inanılmaz büyüklükte sonuçlar doğurabilmesi manasına gelmektedir. Bu küçük veri değişiminin neden olacağı büyük etki öngörülemez olmakta ve dev bir “kaos” ortamının oluşmasını sağlamaktadır.

1917 yılında ABD’de dünyaya gelen bir matematikçi ve meteorolog olan Lorenz, Kaos Teorisi kapsamında ortaya attığı kelebek etkisi kavramını daha sonra farklı şekillerde açıklamıştır. Matematikçi olmasının yanı sıra bir meteorolog kimliğine de sahip olan Lorenz, kelebek etkisini diğer uzmanlık alanı olan hava olaylarından bir örnekle izah etmeye çalışmıştır. Lorenz’in kelebek etkisi açıklamasında; Amazon Ormanları’nda uçan bir kelebeğin kanat çırpmasının, ABD’de genelini etkileyecek büyüklükte bir kasırgaya neden olabileceğinden bahsetmiştir. Soyut bir örnek gibi görünse de, bilimsel olarak incelendiğinde gerçekten de bir kelebeğin kanat çırpmasıyla oluşan bir hava akımının dev bir kasırgayı tetiklemesi mümkündür. Ancak şüphesiz herhangi bir kasırganın nasıl başladığını kesin olarak tespit etmek mümkün olmadığından, bu iddianın kanıtlanmasının mümkün olmadığı da aşikardır.

Kepler Sorunu gibi teorik fiziği ilgilendiren konulardan Kuantum Fiziği Kopenhag Yorumu kapsamında atomaltı dünyanın incelenmesine kadar çok geniş alanlarda bahsi geçen kelebek etkisi, farklı felsefe disiplinlerini benimseyen düşünürlerin de kullandığı bir deyim olmuştur. Kuantum sistemlerinin bir kenara bırakılması halinde, kelebek etkisinin insan yaşamına dair durumları örneklemek için kullanılması da mümkündür. Gerçekleşmesine imkan verilmeyen olaylar için insanların herhangi bir çaba sarf etmemesi, aslında bir kelebek etkisine neden olma fırsatını kaçırmaları anlamına gelir. İnsanın hayata dair gerçekleştirmek istediği hayallerini etkilememesi gerektiğini ifade etmek için de kullanılan kelebek etkisi, hayallerin gerçek olabileceğine inanılması gerektiğini sembolize eden bir deyim halini de almıştır. Her insanın bir kelebek etkisi yaratma potansiyeli olabilir ancak bu etkinin oluşması için öncelikle etkiye sebebiyet vermek gerekir. Bazılarına göre saf inanç dahi imkansız gibi görülen bir kelebek etkisinin gerçekleşmesine neden olabilmektedir…