Kıdem tazminatı koşulları nedir? Nasıl hesaplanır?

İş sözleşmesinin sona ermesinin en önemli sonucu, kıdem tazminatıdır. Diğer önemli sonuç ise, çalışma belgesi almaktır, bu belgenin dışında bonservis veya referans belgesi de alınabilir. İşveren çalışma belgesi vermek zorundadır. Bu belgede çalışma süresi, saatleri gibi bilgiler yer aldır. İşveren bu belgeyi vermemekle direnirse veya hatalı ya da yanlış bilgiler düzenlerse, işçi veya yeni işvereni, işverenden tazminat talebinde bulunabilir. İşverenin çalışma belgesi verme zorunluluğu bulunurken, bonservis veya referans belgesi vermek zorunda değildir. Çalışma ilişkisi sona ererken, işveren işçisinden ibra belgesi de alır. Bu belge ile işçi işyerinden hiçbir alacağının kalmadığını taahhüt eder.

Kıdem tazminatı, işçinin iş sözleşmesinin sona eriş biçime bağlı olarak ve işçinin çalıştığı süre hesaplanarak, ücret bazında işverenin, işçiye ödediği bir miktar para şeklinde ifade edebiliriz.
Kıdem tazminatına hak kazanmanın koşulları; İşçinin, kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için, iş kanunları kapsamında olması, iş sözleşmesinin belirli şekillerde sona ermesi, işyerinde belirli bir sürede çalışmış olması şartlarının hepsini yerine getirmesi gerekir.

• İş kanunları kapsamında olmak; İşçinin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için, iş kanunlarının uygulama alanı içinde olmalıdır. Süreksiz çalışanlar kıdem tazminatı hakkı kazanamaz.
• İş sözleşmesinin belirli şekillerde sona ermesi; İşçinin iş sözleşmesinin madde 25/II de sıralanmış olan ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerlerinden birinin sonucu olarak, işveren tarafından işin feshedilmesi sonucu, işçi kıdem tazminatı hakkı kazanamaz. Bunun dışında, işveren tarafından sağlık sebepleri veya zorlayıcı sebeplere dayanılarak, işçinin iş akdi fesh edilecek olursa işçinin diğer koşulları sağlamış olması koşuluyla işçi kıdem tazminatına hak kazanmış olacaktır. İşçi tarafından 4857 sayılı iş kanunu madde 24 te düzenlenmiş olan sağlık sebepleri, ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan durumlar ve benzerleri ile zorlayıcı sebeplere dayanarak feshedilmesi halinde, kıdem tazminatı alma hakkına kavuşur.

İş sözleşmesinin, işveren tarafından kanunun hükümlerine dayanılarak işçiyi süreli fesih ile sözleşmeyi sona erdirmesi, işçiye kıdem tazminatı hakkı kazandırır. Ancak işçi tarafından madde 17 hükümleri uyarınca iş akdini fesh edecek olursa, işçi kıdem tazminatı alamaz.

Erkek işçiler açısından, muvazzaf askerlik hizmeti sebebiyle, işverenin iş sözleşmesini sona erdirmesi, tazminat alma sebebidir. Kadın işçiler açısından, evlenme tarihlerinden itibaren bir yıl içinde işinden çıkarılması, kıdem tazminatı hakkı kazandırır. İşçinin ölmesi, kıdem tazminatı almaya hak kazanmasının diğer sebebidir. İşçinin, bağlı olduğu kurum veya sandıklardan yaşlılık, emeklilik veya malullük aylığı ya da toptan ödeme alması amacıyla iş sözleşmesini son erdirmesi halinde yine kıdem tazminatı hakkı kazanır.

• Belirli süre çalışmış olmak; İşçinin kıdem tazminatın hak kazanabilmesi için, işyerinde en az bir yıl çalışmış olması gerekir. Tazminatı hesaplanırken, sürekli ve aralıklı olarak devam ettiği tüm günler hesaplanır. İşçinin aynı işyerinde ya da aynı işverenin değişik işyerlerindeki çalışma süreleri, bütün olarak değerlendirilir. Mevsimlik işlerde çalışan işçilerin, mevsim içinde çalıştığı tüm süreler toplanarak hesap edilir. Erkek işçilerin askerlik hizmetleri, kıdem tazminatı hesabına katılmaz.
• Kıdem tazminatı hesaplaması: Çalışma süresi(yıl) x günlük ücret x30 şeklinde hesaplanır.
  Kıdem tazminatı hesaplanırken, belirli bir tavanı da geçmemesi gerekir. İşçinin bir yıllık çalışma süresi boyunca alacağı tazminat, otuz günlük ücreti bedelidir. Bu otuz günlük süre iş sözleşmesi veya toplu sözleşme ile her zaman arttırılabilir. Ancak belli bir tavanı geçemez. Kanuna göre ödenecek kıdem tazminatlarının yıllık miktarları, devlet memurları kanuna tabi en yüksek devlet memuruna yani başbakanlık müsteşarına, bir hizmet yılı içerisinde ödenecek azami emeklilik ikramiyesini geçemez.

Kıdem tazminatı süresi içinde ödenmez veya eksik ödenirse, hâkim gecikme süresi için, ödenmeyen süreye göre mevduattaki en yüksek faizin ödenmesini hükmeder. Borçlar kanununa göre, kıdem tazminatına talep hakkı, on yıllık zamanaşımı süresine tabidir. Bu süre geçtiğinde, hakkından feragat etmiş sayılarak, dava açma süresi sona erer.