Köy enstitüsü nedir?
Cumhuriyet tarihinde çok özel ve oldukça önemli bir yeri olan köy enstitüleri, 1940 yılında çıkarılan yasa ile ilkokul öğretmeni yetiştirilmesi amacıyla açılan okullardır. Köy enstitülerini özel yapan durumsa, bu tür bir uygulamanın yalnızca Türkiye tarafından yürütülmüş olması ve bazı ülkelerde benzer projeler olsa da birçok farklılık barındırdığı için köy enstitülerinin ülkemiz ile ilişkilendirilmesidir. Cumhuriyetin ilk dönemlerinden itibaren birçok olumsuzluğun üstesinden gelinmesine rağmen eğitim alanında büyük bir açık olduğunun belirlenmesi ile başlatılan köy enstitüsü projesi, binlerce öğretmen yetişmesine ve bu öğretmenlerin de on binlerce öğrenci yetiştirmesine imkan tanımıştır.
1940 yılında başbakan olan İsmet İnönü tarafından verilen emirle döneminde Milli Eğitim Bakanı olan Hasan Ali Yücel önderliğinde başlatılan köy enstitüsü projesi, köylerdeki zeki öğrencilerin öğretmen olarak yine kendi köylerindeki gençleri yetiştirmesine yönelik bir uygulamaydı. Anadolu coğrafyasında okul bekleyen binlerce çok zeki öğrenci olduğunu belirleyen dönemin yetkilileri, bu öğrencilerin öğretmen olarak kazanılmasını hedefledi.
Şehir hayatında büyümüş ve öğretmenlik eğitimini büyük şehirlerde almış insanlar için uzak köylere giderek öğretmenlik yapmak oldukça zor bir iş gibi görünmesinden, Anadolu’daki okullarda öğretmenlik yapmak isteyen çok fazla öğretmen bulunmuyordu. Bu sorunu aşmanın yolu, zaten köyde büyümüş ve köy hayatını yakından tanıyan öğretmenlerle çalışmaktan geçiyordu. Dönemin meşhur edebiyat eserlerinden olan Çalıkuşu romanında olduğu gibi görev aşkı ile öğretmenlik yapanların sayısı çok az olduğundan, köy enstitüsü projesi Anadolu’daki gençlerin eğitim alması için biçilmiş kaftan olarak görüldü.
Cumhuriyetin ilk döneminde okuma yazma oranı yalnızca %5 seviyesindeyken, Türkiye nüfusunun neredeyse %80’i köylerde yaşıyordu. Okur yazarlık oranının yükseltilmesinin tek yolu, köylerde yaşayan insanlara eğitim verilmesi ve eğitim verilebilmesi için de tek engel öğretmenlerin bulunmasıydı. Tüm bu sorunlara çözüm getirecek ideal proje olarak görülen köy enstitüleri projesi, 21 merkezle 1940 yılında başlatıldı. İlk köy enstitüleri, demiryollarına yakın ve tarım arazisi elverişli olan bölgelerde yapıldı. Böylece öğretmenler hem okuma yazma bilmeyen köylülere eğitim verecek hem de insanları yabancı olduğu tarım ürünleri ve bu ürünlerin yetiştirilmesi için uygulanan yeni tarım teknikleri ile tanıştıracaktı. Köy enstitüleri kısa süre içerisinde büyük bir başarı gösterdi ve ülkemizdeki okur yazar oranı kısa zamanda büyük bir hızla yükseldi.