Kuşkonmaz nasıl yetiştirilir?
Türkiye’de pek fazla üretilip tüketilen bir sebze olmayan kuşkonmaz pek bilinmemektedir. Kuşkonmaz tüketim alışkanlığı ülkemizde hemen hemen yok gibidir. Kuşkonmazın anavatanının Ön Asya olduğu kabul edilmektedir. Ülkemizin büyük bir bölümünde kuşkonmazın yabani formlarına büyük ölçüde rastlanmaktadır. Özellikle İzmir, Aydın, Muğla ve Manisa ve çevresinde kuşkonmazın yabani formları bulunmakta ve ilkbaharda sebze olarak değerlendirilmektedir.
Ön Asya ve Avrupa’da kuşkonmazın yüze yakın yabani türünün bulunduğu bilinmektedir. Türkiye’de 1960’lı yıllarda taze olarak ihraç amacıyla yetiştirilmeye başlanmıştır.
Kuşkonmaz fide döneminden itibaren çok yoğun ve son derece gelişmiş bir kök yapısına sahip bir sebzedir. Kuşkonmazda kökler depo kök şeklinde olup üzerinde az miktarda saçak kök bulunmaktadır. Depo görevi gören etli kökler zamanla yaşlanır ve ölürler, bunların yerine yenileri çıkar. Bu yeni köklerin toprak yüzeyine yakın olan kısmında sürgünlerin oluştuğu taç kısmı bulunur. Hasat edilen sürgünler bu taç üzerinden çıkarlar.
Kuşkonmazın gövdesi çok dallanmış bir yapıya sahiptir. Parlak, sert ve odunsu yapıdaki gövdesi 120-180 cm kadar boylanabilmektedir. Bitki ilk yılda genel olarak tek gövde geliştirdiği halde, daha sonraki yıllarda çok sayıda gövde oluşturmaktadır. Gövde sonbaharda sararıp kurur. Bitki gövdesini hemen her yıl yeniler. Gövdeyi oluşturan etli yapıdaki sürgünler bitkinin yenen bölümüdür.
Kuşkonmaz büyük miktarlarda ve çok sayıda küçük, dar, ve iğne şeklinde yapraklar oluşturur. Yapraklar gövdenin yaşlanması ve mevsimin ilerlemesi ile birlikte sararak dökülürler. Kuşkonmaz iki evcikli bir bitki olup tek evcikli türlerine de rastlanmaktadır. Çiçeklenme hasada bağlı olarak bir ay kadar gecikebilmektedir. Ege bölgesinde Mayıs ayında, Marmara’da ise Haziran ayında ve Orta Anadolu’da Ağustos ayı başında çiçeklenme görülür.
Kuşkonmazın meyveleri üzümsü bir meyvedir. İlk etapta küçük bir nohut büyüklüğünde ve yeşil olan meyveler olgunlaşınca kırmızı olur ve son aşamada yumuşak bir hal alırlar. Tohumlar meyve kabuğu içindeki salça kıvamında bir sıvının içinde bulunur. Üç bölmeli meyve ortalama 4-6 adet tohum taşır. Bitkiler en erken 2. yılda meyve verirler.
Kuşkonmazın çimlenme süresi normal şartlarda 15, kötü şartlarda ise 30 gün kadardır. 20-30 °C arası sıcaklıklar çimlenme için uygundur. Sebze tohumları içinde en geç çimlenen tohumlar arasında yer almaktadır. Kuşkonmaz tohumları karanlık ortamlarda daha iyi çimlenirler.
Kuşkonmaz iklim bakımından pek seçici bir sebze değildir. Ancak başarılı bir kuşkonmaz üretimi için hasat döneminin mümkün olduğu kadar az yağışlı ya da yağışsız olması gerekir.
Kuşkonmaz yetiştiriciliğinde en önemli faktörlerden birisi de topraktır. Kuşkonmaz, yer fıstığından başka hemen hiçbir kültür bitkisinin yetişemediği kadar hafif karakterli topraklarda başarılı bir şekilde yetiştirilir. İyi bir gübreleme programı ile yüksek verime ve kaliteli kuşkonmaz üretimine ulaşmak mümkündür. Ağır topraklarda üretim yapmak çok zor ve risklidir. Kuşkonmaz yetiştirilecek her dekar alan için 50 m²’lik soğuk yastık hazırlanır ve 10×10 cm aralıklarla kare şeklinde toprağın 2-3 cm derinliğine ekim yapılır. Yüzeysel ekimlerde toprak yüzeyi hemen kuruyacağından iyi bir çimlenme olmaz. Birinci yılda bitkiler 15-20 cm kadar boy aldıklarında bitkilerin yapraklarına gelmeyecek şekilde sıra aralarına azot uygulanarak gelişmenin daha iyi olması sağlanır.
Dikim yapılırken ipin bağlanmış olduğu sıra başındaki kazıkların uzun yıllar dayanacak bir malzemeden yapılmasına dikkat edilmelidir. Dikim yılında sulama, bakım, hastalık ve zararlılarla mücadele işleri dışında herhangi bir işlem yapılmaz.
Dikim yılında ve gelişme yılında (2. Yıl) herhangi biri şekilde ürün alınmaz. İkinci yılda meydana gelen sürgünler pazarlanabilir nitelikte olabilir ancak uzunca bir süre kuşkonmazlığın sağlıklı ve yüksek verimli olarak kalabilmesi için hiçbir zaman 2. yılda hasat yapılmamalıdır. Kuşkonmazlıklarda hasat 3. yılda başlar. Kuşkonmaz üretimini olumsuz etkileyen fazla hastalık ve zararlı yoktur. Kuşkonmazlarda zarar yapan kuşkonmaz pası hastalığı kuşkonmazın toprak üzerindeki yeşil kısmında zarara neden olur.
Ege bölgesinde ilkbahardaki iklim şartlarına bağlı olarak ilk hasat genel olarak Nisan ayı başlarında olur. Kuşkonmazlarda her gün, gün ağardıktan sonra düzenli sürgünler toprağı kabarttığı zaman hasat edilmelidir.