Kutup Yıldızı nedir?

İlk Çağ’dan bu yana insanoğlunun yön bulmak için kullandığı ve bu nedenle de “Demirkazık, Şimal Yıldızı, Kuzey Yıldızı” gibi isimler alan Kutup Yıldızı, Küçükayı bilinen takımyıldızda yer alan en parlak yıldızdır. Küçükayı takımyıldızının en parlak yıldızı olduğu için gökyüzüne bakıldığında karıştırılması oldukça güç olan Kutup Yıldızı, dünyamızın ekseni ile neredeyse aynı doğrultuda yer aldığından her zaman Kuzey yönünü gösterir. Bu özelliği ile bilinen medeniyet tarihi boyunca gerekse denizde gerekse de karada yolculuk yapan insanların yön bulmasına yardımcı olan Kutup Yıldızı, çoğu insan tarafından bilinmeyen özelliklere de sahiptir.

Kutup Yıldızı olarak bilinen ve Küçükayı takımyıldızında yer alan gökcismi aslında 3 farklı yıldızın bir araya gelmesi ile oluşan bir sistemdir. A, B ve C olarak isimlendirilen bu üç farklı yıldıza ait kesin bilgiler ancak yakın geçmişte saptanabilmiştir. A olarak adlandırılan ilk yıldız astronomi biliminde “büyük sarı” olarak nitelendirilen ve boyutu Güneşimizden yaklaşık olarak 2450 kat daha büyük olan bir yıldızdır. B yıldızı 1780 yılında Almanya doğumlu bir İngiliz olan William Herschel tarafından keşfedilmiştir. Herschel Kutup Yıldızı bünyesinde yer alan B yıldızı dışında Güneş Sistemi’nin 7. gezegeni Uranüs’ü, bu gezegenin iki büyük uydusu olan Oberon ve Titan’ı, Satürn gezegenin uyduları olan Mimas ile Enceladus’ü de keşfetmiştir.

Kutup Yıldızı sisteminin üçüncü cismi olan C yıldızının keşfi ise ancak 1929 yılında yapılmıştır. Kutup Yıldızı’nın en büyük yıldızı olan Sarı Dev A yıldızı merkezde bulunur ve B Sarı Cüce döner. Bu kadar yoğun bir ışığa sahip olmasına rağmen dünyadan bu denli net görülebilmesinin nedenlerinden biri de eksen benzeşmesidir. Dünya ile Kutup Yıldızı arasındaki eksen farklı yalnızca 44 dakika civarında olduğundan, Kutup Yıldızı yüzyıllardır gökkubbede sabit bir noktada yani Kuzey yönünde yer alır. Ayrıca Kutup Yıldızı’nın ufuk çizgisinden yüksekliği hesaplandığında, kişinin bulunduğu enlemin bulunması sağlanır. Bir başka değişle gözlemlenen konumdan Kutup Yıldızı ile ufuk çizgisi arasında mesafe, enlem bilgisini vermektedir. Örneğin; İstanbul’da bulunan bir kişi ufuk çizgisi ile Kutup Yıldızı arasındaki yüksekliği ölçüldüğünde 41º yükseklik ile karşılaşır.

Kutup Yıldızı’nın insanoğlu için bir yön gösterici olma özelliği yalnızca Kuzey Yarımküre için geçerlidir ki, bu nedenle sistem Kuzey Yıldızı olarak isimlendirilir. Zira Kutup Yıldızı Güney Yarımkürede yaşayan insanlar tarafından gözlemlenemez ve yalnız Kuzey Yarımküredeki kişiler tarafından görülür. Ancak Güney Yarımküredeki insanların da yön bulabilmesi için adeta bilinçli bir şekilde yerleştirilmiş “Güneyhaçı Takımyıldızı” bulunmaktadır ki, bu takımyıldız da tıpkı Kuzey Yarımkürede Kutup Yıldızı’nda olduğu gibi kabaca bile olsa her zaman Güney yönünü göstermektedir.