Menteşeoğulları Beyliği nedir?

Menteşoğulları Beyliği kısaca Menteş Beyliği olarak da anılmakta olup Anadolu Selçuklu Devleti’nin çökmesiyle başlayan Anadolu Beylikleri döneminde Güneybatı Anadolu’da kurulmuş olan bir Türk beyliğidir. Sınırları aşağı yukarı bugünkü Muğla iline denk gelen bu beyliğin egemenliği 13. yüzyılın ortalarından 15. yüzyılın başlarına kadar sürmüştür. Diğer Anadolu Beylikleri gibi Osmanlı İmparatorluğu hakimiyeti altına girmiştir. Muğla ili Osmanlı Devleti’nin son yıllarına kadar Menteşe vilayeti olarak anılmıştır.

13. yüzyılın ikinci yarısında Güneybatı Anadolu’da, merkezi Fethiye (eski adı Megri) olmak üzere Muğla, Milas, Balat, Çine (Aydın ilçesi), Beçin, Tavas ve Köycegiz kasabalarını içine alan bölgede kurulmuştur. Menteşe Beyliği’nin kurucusu Mentese Bey maiyetinde bulunan Türkmenlerle beraber, Akdeniz kıyılarındaki Finike ve Megri(Fethiye) taraflarında denizden gelmişler Muğla’yı ele geçirerek burada yerleşmişlerdir.Menteşe beyliğini kurmuş olan Türkmenler, Anadolu Selçukluları’nın idaresinde bulunan Antalya kıyılarından deniz yolu ile buraya gelmişler ve yıkılmaya başlamış olan Bizans donanmasına ait gemicileri de alarak kurdukları donanma ile korsanlık yapmaya başlamışlardır.

Bizans İmparatoru Türkmenleri bu bölgeden çıkarmak için VIII. Mihail, oğlu Andronikos kumandasında bir ordu göndermiş ise de başarılı olamamış ve Menteşe Bey idaresinde bulunan Türk kuvvetleri Aydın ve Güzelhisar mevkilerini ele geçirmişlerdir.Beyliğe adini vermiş olan Menteşe Bey, 1282 yılından sonra ölmüş ve Fethiye’ye defnedilmiştir. Yerine oğlu Mesud Bey beyliğin başına geçmiş, diğer kardeşi Kirman ise Fenike taraflarında hakimiyetini devam ettirmiştir.
Mesud Bey deniz seferlerinde bazı başarılar elde etmiş ve 1300 yılında Rodos adasının önemli bir kısmını ele geçirmiştir. Ancak 1310 yılında Sen Jan Şövalyelerinin saldırısına maruz kalan Rodos adası Papa ve Fransa Kralı Güzel Filip’in yardımıyla şövalyeler tarafından işgal edilmiştir. Mesud Bey, Rodos’u geri almak için çok uğraşmış, olmasına rağmen başarıya ulaşamamıştır.
1319 yılından önce Mesud Bey, Milas’ta vefat etmiş ve buraya defnedilmiştir. Mesud Bey’in Orhan ve İbrahim adında iki oğlu vardı. O’nun ölümünden sonra iki kardeşin mücadelesinden Orhan Bey galip gelmiş ve Menteşe beyi olmuştur.
Orhan Bey, 1320 yılından itibaren Rodos’u geri almak için donanma oluşturup mücadele etmişse de o da başarıya ulaşamamıştır.
Bazı kaynaklar Orhan Bey’in 50 şehir ve 200 kalesi olduğunu, donanması ve yüz bin askeri bulunduğunu, karada ve denizde gaza ile meşgul olduğunu belirtmektedir. Orhan Bey’in ne zaman öldüğüne dair kesin bir bilgi mevcut değildir.
Orhan Bey’den sonra beyliğin başına İbrahim Bey geçmiştir. İbrahim Bey tarafından Muğla’da yaptırılan Ulu Cami’nin kitabesinden 1344 yılında Menteşe beyi olarak beyliğin başında olduğu anlaşılmaktadır.İbrahim Bey döneminde önemli bir gelişme olmamıştır. İbrahim Bey’in, Musa, Mehmed ve Ahmed Gazi adında üç oğlu bulunmaktaydı. İbrahim Bey 1360’da ölünce oğullarından Mehmed, Muğla ve Çine’de, Musa Milas, Pecun ve Balat’ta ve Ahmed Gazi Marmaris ve Megri (Fethiye) ile güney kıyı bölgelerinde hakimiyetlerini devam ettirmişlerdir. Yıldırım Bayezid döneminde Mentese Beyligi son bularak Osmanlılar’ın idaresine girmiştir.
Timur’un 1402 yılında Ankara savaşındaki galibiyetinden sonra, Anadolu Beyleri içinde toprakları geri verilenler arasında Mehmed Bey ile oğlu İlyas Bey de vardı. Mehmed Bey çok yaşamamış ve 1403 senesinde ölmüştür.
İlyas Bey, 1403 yılında Mentese beyi olduğunda Osmanlı Devleti fetret devrini yaşamaktaydı. İlyas Bey Çelebi Mehmed’in onun hakimiyetini tanımak zorunda kalmıştır . İlyas Bey’in iki oglu Leys ve Ahmed, Menteşe Beyi İlyas Bey’in ve gerek Çelebi Mehmed’in ayni tarihte ölmesi üzerine ülkeyi birlikte idare etmişlerdir.
Osmanlı padişahı II. Murada; 1424 yılında Menteşe ülkesini işgal ettiğinde Lens ile Ahmed’i yakalatarak Tokat kalesine hapsettirmiştir. İki yıl sonra buradan kaçmayı başaran Ahmed Akkoyunlu hükümdarına sığınmıştır. Kardeşi Leys ise öldürülmüştür.
II. Murad’in vefatı üzerine Osmanlilar’da rehin bulunan Ahmed Bey’in oğlu İlyas Menteşe’ye dönerek idareyi ele almıştır. Fatih Sultan Mehmed Anadolu beylerbeyi İshak Paşa’yı Menteşe’yi almak için görevlendirmiş. 1451 yılında İlyas Bey, Rodos’a kaçmış ve Menteşe Beyliği böylece sona ermiştir.
Dönemin önemli eserleri şunlardır:
1- Orhan Bey’in Muğla’daki Ulu Camii (1344),
2- Ahmed Gazi’nin Beçin’deki medresesi (1375),
3- Milas’taki Camii (1478),
4- Muğla ve Milas arasındaki Eskihisar Camii
5- Megri (Fethiye) medresesi,
6- İlyas Bey’in Balat’taki Cami (1404), imaret ve medresesi,
7- Muğla’nin Turgut nahiyesindeki Camii,
8- Beçin’deki medresesi, Mazun ilçesinin Hisarköyü’ndeki Camii