Merkez bankası kimdir?

Merkez bankasının temel görevi, ülkedeki para miktarını kontrol etmektir. Dünyadaki ilk merkez bankası, 1668 yılında İsveç merkez bankası( sveriges riksbank) dır. Dünyadaki ikinci merkez bankası ise, İngiltere merkez bankası (bank of england) dır.  Türkiye merkez bankası( T.C. Merkez Bankası)  1930 yılında kurulmuştur.

Her ülkenin merkez bankacılığı görevini yerine getiren kuruluşun, örgüt yapısı birbirinden farklıdır. Bazı ülkelerde merkez bankasının tamamı devlete ait olmakla birlikte, bazı ülkelerde ise, bir kısmı devlete ait, bazılarında ise, devletten bağımsız olarak kurumsallaşmıştır. Özel sektöre bağlı olan merkez bankalarının elde ettiği karın neredeyse tamamı yine devlet gelirlerine aktarılmaktadır. Çünkü bu karın büyük bir kısmı senyoraj denilen gelirden meydana gelmektedir.

Türkiye’de merkez bankası sermayesinin %51 i devlete ait, kalan % 49 u ise özel kişi ve kurumların sahipliğindedir. Modern bir merkez bankasının yerine getirmesi gereken dört ana fonksiyon vardır.

• Para piyasalarında istikrar sağlamak(açık piyasa işlemleri ile)
• Bankaların bankası olarak hizmet görmek(hiyerarşideki en üst banka olması)
• Likiditenin son kaynağı olarak görev yapmak(diğer bankalara kredi verme)
• Devlet bankacılığı yapmak

Merkez bankasının üstlendiği en önemli görev, ulusal hedeflerin başarılmasını sağlamak için, ülkedeki para sistemini kontrol ederek istikrarlı bir şekilde çalışmasını sağlamaktır. Yukardaki ana fonksiyonlar haricinde merkez bankasını diğer görevleri arasında;

• Hükümetle birlikte, Türk lirasının iç ve dış değerini korumak için gerekli tedbirleri almak ve yabancı paralarla altın karşısındaki değerini tespit etmeye yönelik kur rejimini belirlemek,
• Zorunlu karşılıklar ve umumi disponibilite ile ilgili usul ve esasları belirlemek,
• Reeskont ve avans işlemleri yapmak,
• Ülke altın ve döviz rezervlerini yönetmek,
• Türk lirasının hacim ve tedavülünü düzenlemek,
• Para döviz piyasaları ile ilgili tedbirleri almak,
• Mali piyasaları izlemek,
• Bankalardaki mevduatın vade ve türleriyle özel finans kurumlarındaki katılma hesaplarının vadelerini belirlemektir.

Merkez bankasının yetkileri arasında;

• Türkiye’de banknot ihracı sadece bankaya aittir.
• Banka, hükümetle birlikte enflasyon hedefini tespit eder ve para politikasını belirler. Banka, para politikasının uygulanmasında tek yetkili ve sorumludur.
• Banka, fiyat istikrarı sağlamak amacıyla, merkez bankası kanunundaki tüm politika araçlarını kullanmaya, uygun olan diğer araçları belirlemeye ve uygulamaya yetkilidir.
• Banka olağanüstü hallerde ve tasarruf mevduatı sigorta fonunun kaynak ihtiyacını karşılayamaması durumunda, bu fona avans vermeye yetkilidir.
• Banka, likiditenin son kaynağı olarak, diğer bankalara kredi verme işlerini yürütür.
• Banka, hükümetin mali ve ekonomik müşaviri, mali ajanı ve haznedarıdır.
• Banka, finansal sistemle ilgili olarak istenecek hususlarda hükümete görüşünü bildirir.

“Banka, hazine ile kamu kurum ve kuruluşlarına avans veremez, kredi açamaz, hazine ile kamu kurum ve kuruluşlarının ihraç ettiği borçlanma araçlarını birincil piyasadan satın alamaz” hükmü 1211 sayılı kanuna getirilen 2001 değişikliği ile merkez bankasının yapamayacağı işlemler arasına konulmuştur.

Bankanın pay senetleri dört gurup haline  ayrılmıştır. Bunların dağılımı ise bu guruplara ayrılarak yürütülmesi benimsenmiştir. Bu pay senetleri;

A gurubu pay senetleri; devlete aittir.

B gurubu pay senetleri; millî bankalara aittir.

C gurubu pay senetleri; diğer banka ve imtiyazlı şirketlere aittir.

D gurubu pay senetleri ise; Türk ticari işletmelerine ve Türk uyruklu gerçek kişilere ait pay senetleri vardır.