Merkezi sinir sistemi nedir?

İngilizce “Central Nervous System” dendiği için zaman zaman CNS olarak da isimlendirilen merkezi sinir sistemi, insanların da aralarında bulunduğu birçok canlının davranışlarını kontrol edebilmesini sağlayan ve oldukça kompleks yapıya sahip olan bir sinir ağıdır. Davranışların kontrol edilmesinde temel bir görev üstlenen merkezi sinir sistem, çevresel sinir sistemi ile birlikte canlının hareketlerinin tamamında aktif olarak kullanılır. Tıp biliminde her ne kadar merkezi sinir sistemi ile çevresel sinir sistemi farklı iki grup sinir ağı olarak isimlendirilse de, aslında bu ayrımın hekime göre değiştiği söylenebilir. Zira çevresel sinir sistemi de canlı davranışlarının kontrol merkezi olduğundan, bazı hekimler yalnızca merkezi sinir sistemi tabirini kullanır ve bu tür tanımlamalar çevresel sinir sistemini de içine alan sinir ağını belirtir.

İnsanlar için de kritik derecede önemli bir sistem olan merkezi sinir sistemi, insan beyninin temel bölümleri arasında yer alır. Beyinden başlayarak omuriliğe kadar uzanan sinir ağları, beyinden gelen birçok komutun iletilmesini sağlar. Beyin duyu organları, hafıza ve düşüncenin merkez kaynağı olduğu gibi, diğer birçok yaşamsal faaliyetin de kontrolünü sağlar. Açlık, susuzluk, uyku denetleme, kan basıncı ve hormonları düzenleme gibi birçok farklı ve yaşamsal önemi olan faaliyet kontrol eden beyin, tüm bu kritik faaliyetlerin koordine edilmesinde merkezi sinir sistemini de yoğun bir biçimde kullanır.

Canlıların gerek içinden gelen tüm uyarımları algılayan, analiz eden, yorumlayarak gerekli faaliyetlerin yapılmasını sağlayan beyin, tüm bu uyarımların birleştirilerek yorumlanmasında merkezi sinir sistemini de aktif bir biçimde kullanır. Organ içi düzenlemelerin de dahil olduğu bu faaliyetler zincirini sürekli kontrol eden beyin ayrıca organlar arası haberleşme olarak isimlendirilebilecek düzenlemeleri de koordine eder. Beynin organların faaliyetleri ile ilgili komutlarını çevresel sinir sistemi aracılığı ile organlara ileten sistem olan merkezi sinir sistemi, aynı şekilde organlardan gelen “mesajları” da beyne iletir. Bu haberleşme zincirinde kritik öneme sahip olan aracılık işlemini gerçekleştiren merkezi sinir sistemi, son derece hassas ve karmaşık bir sinir ağı bütünüdür. Fiziksel, kimyasal ya da biyolojik uyarıların beyne iletilerek yaşamın devam etmesi için beynin gerekli komutları vermesini sağlayan merkezi sinir sistemi, beyin ile bir bütün halinde ve mükemmel senkronizasyonda çalışır.