Mersiye nedir, özellikleri nelerdir?

Klasik Türk Edebiyatında tercih edilen türleri tanımaya mersiye ile devam ediyoruz. Mersiye, Arapça ”resa” kökünden gelmiş olan bir kelimedir. Kelime genel anlamı itibariyle ölenin ardından onun iyiliklerini sayıp dökme, öleni hayırla yad etme anlamındadır. Klasik Türk Edebiyatımızdaki terim anlamı olarak baktığımızda ise mersiye; ölmüş bir kimsenin üzerine, onun hakkında yazılmış olan manzume eserlere verilen isimdir. Mersiyelere baktığımızda ağırlıklı olarak karşımıza dünya ve felekten yakınma, övgü ve dua gibi belli başlı bölümler yer alır.

Tarihte insanoğlunun manzume olarak söylemiş olduğu ilk ürünün mersiye olduğu bilinmektedir. Bu konuda bizlere bilgi kaynaklardan biri Latife Tezkiresidir. Osmanlı Devleti’nin güçlenmesine paralel olarak devlet ileri gelenlerine mersiye yazmak giderek bir gelenek halini alır ve böylece XVI. yüzyıl Anadolu’sunda mersiye türü hem nicelik hem de nitelik bakımından en muhteşem dönemini yaşamaya başlar.

Bu süreç içerisinde mersiyelerin zaman zaman değişikliğie uğradığı, başlangıçta kişisel bir acının dışa vuruluşundan ibaret iken, zamanla milli bir felaket karşısında yükselen feryatlara dönüştüğü görülür. Mesela çok yaygın olmamakla birlikte yitirilen topraklar için ”şehir mersiyeleri”, sevilen bir hayvanın ölümü için ”hayvan mersiyeleri”, vatanın içine düştüğü olumsuz ve kötü durumu tasvir etmek için ise ”vatan mersiyeleri” kaleme alınmıştır.

Tanzimat dönemi Türk edebiyatı ile birlikte klasik mersiye yazma geleneğinin yanı sıra, aynı zamanda da batıdan gelen yeni ağıt örnekleriyle de karşılaşılır. Yeni mersiye şairleri ölümü işlemek yerine, ölümün kendisini sorgular. Ölüm karşısında felsefi bir tavır takınarak bu konudaki düşüncelerini ifade ederler.

Özetlemek istersek şayet insanlık tarihi kadar eski olan mersiye; bir o kadar da insanla ve insanlıkla iç içe olmuş, hemen hemen bütün toplumların şairlerini yakından ilgilendirmiş, bu nedenle de bu yolda asırlar boyunca sayısız eserler kaleme alınmış, günümüze kadar da ulaşarak Klasik edebiyatın önemli konuları arasına girmiştir. Bu dönemde verilen mersiye türündeki eserlerin başında ise Yahya Bey’in Şehzade Mustafa Bey Mersiyesi ve Kazım Paşa’nın Mekalid-i Aşk’ı gelir.

Mersiye-i Küçük Mahşer Destanı’ndan bir mersiye parçası…