Mevsimler nasıl oluşur?

Mevsimlerin oluşumu, dünyanın kendi etrafında dönüşü esnasında eksen değiştirmesinden ya da bir başka değişle güneş yörüngesi ile aynı hizada dönmemesinden kaynaklanır. Dünya üzerindeki yaşam için kritik derecede önemi olan mevsimlerin oluşumu dünya içindeki nelerden ziyade astronomi bilimini ilgilendiren gezegenlerin yörüngesel hareketleriyle alakalı bir konudur. Dünya kendi etrafında güneşin etrafında döndüğü hizada dönmez ve bu bahsi geçen sanal hiza sürekli değişim gösterir. Zira bu nedenle dünyanın farklı bölgelerindeki insanlar güneşe aynı zamanda baktıklarında hepsi güneşi farklı bir yükseklikte görür. Bir başka değişle yeryüzünden bakıldığında güneş, bakılan bölgenin konumuna göre farklı bir yükseklikte görünmektedir ki bu da dünyanın ekseniyle alakalı bir durumdur. Mevsimlerin oluşumunu etkileyen dünyanın hareketine kısaca “eksen eğiriliği” de denmektedir.

Kuzey ve Güney Yarıküre, mevsimlerin birbirine tamamen zıt bir şekilde yaşandığı dünyanın Ekvator Çizgisi ile ayrılmış iki eşit yarımküresidir. Dünyanın tam ortasından geçtiği “varsayılan” Ekvator Çizgisi, Kuzey ve Güney olarak isimlendirilen iki “yarıküre/yarımküre” oluşmasını sağlar. Dünya üzerinde Kuzey Yarıkürede kış mevsimi yaşanıyorken, Güney Yarımkürede tam aksine yaz mevsimi yaşanır. Benzer bir biçimde Güney Yarımkürede de kış mevsimi yaşanırken Kuzey Yarımkürede yaşayan insanlar yazın keyfini çıkartmaktadır. Dünyamızın yaşamak için bağımlı olduğu güneş etrafındaki yörüngesel hareketi boyunca oluşan iki farklı düzlem arasında 23 derece 27 dakikalık bir fark vardır. İşte bu açı farkı yılın farklı zamanlarında güneş ışınlarının Kuzey ve Güney Yarıküreye dik olarak gelmesine neden olur.

Dünyanın güneş etrafındaki hareketi sonucunda oluşan 23 derece 27 dakikalık açı farkı, Kuzey ve Güney Yarımkürede farklı mevsimler oluşmasını sağlar. Yıl içerisinde güneş ışınlarının “dönence” adı verilen bölümlere dik açıyla gelmesi ve bunu belirli bir sistem dahilindeki sıraya göre gerçekleştirmesi, yarımküreler arasında sıcaklık farkları oluşmasına ve bunun da sonucu olarak mevsimlerin ortaya çıkmasına neden olur. Her insan ilkbahar, yaz, sonbahar ve kış olarak 4 adet mevsim olduğunu düşünse de, aslında tropika, kuru sezon ve nemli sezon gibi mevsimler de bulunmaktadır. Dünyanın güneş etrafındaki bu hareketi sonucunda oluşan sıcaklık farkları yeryüzünde en çok ılıman bölgelerde hissedilmektedir.

Ülkemizin de yer aldığı orta iklimli paralellerde bulunan yerlerde mevsimsel sıcaklık farkları hissedilse de, Ekvator ve Kutup bölgelerinde yıllık sıcaklık farkı oldukça düşüktür. Zira Ekvator bölgesi güneş ışınları Kuzey Yarımküreye de Güney Yarımküreye de kaysa her zaman sıcaktır ve yıl içerisinde kritik seviyede bir sıcaklık değişimi yaşanmaz. Benzer bir şekilde Kutup bölgelerinde de yılık sıcaklık farkları oldukça düşüktür. Yarımküreye adını veren kutup bölgesi yılın her zamanı dik gelen güneş ışınlarından mahrum olduğundan, hava her zaman soğuktur ve yıllık sıcaklık farkları çok az derece hissedilmektedir.