Mülteciler Yüksek Komiserliğinin görevi nedir?
Özellikle iç karışıklıkların yaşandığı ülkelerden kaçmak isteyenlerin yoğun olarak bulunduğu dönemde adını sık sık duyduğumuz kısa adı UNHCR olan BM Mülteciler Yüksek Komiserliği örgütü BM bağlı bir örgüt olarak faaliyet göstermektedir. BM Mülteci Örgütü, İkinci Dünya Savaşı sonunda savaşlardan dolayı yerlerinden edilmiş olan Avrupalılara yardım etmek için 14 Aralık 1950 tarihinde BM tarafından kuruldu. UNHCR’nin kuruluş amacını yansıtan ve mülteci sorunu çözümünün dayanağı olan, Mültecilerin Hukuki Statüsüne ilişkin Sözleşme, 28 Temmuz 1951 tarihinde kabul edildi. Bu sözleşmede kimin mülteci olduğunu nasıl ve niçin belirleneceğine dair bir belirleme bulunmamaktadır.
BM Mülteciler Yüksek Komiserliği uluslar üstü bir örgüt değildir. Bu yüzden devletin sağlaması gereken koruma görevini üstlenemez. BM Mülteciler Yüksek Komiserliği asli görevi, devletlerin mültecileri ve sığınma talebinde bulunanları koruma yükümlülüklerinin farkında olmalarını ve bu yükümlülükler uyarınca davranmalarını sağlamaktır.
Sovyetlerin (Bugünkü Rusya), Macaristan Devrimi’ni bastırması sonucu ortaya çıkan mülteci akımıyla birlikte UNHCR ilk büyük olayı ile karşı karşıya geldi. UNHCR’nin bir gün kendisini feshedeceği beklentisinin gerçekleşmeyeceği böylece ortaya çıktı. 1960’larda Afrika’nın dekolanizasyonu süreci, Mülteci Yüksek Komiserliği’nin müdahalesini gerekli kılan ilk yoğun mülteci krizini beraberinde getirdi. Sonraki yirmi yıl boyunca Mülteci Yüksek Komiserliği Latin Amerika ve Asya’da yaşanan yerlerinden edilme olaylarının sonlandırılması için çalışmalar yaptı. Yüzyılın sonuna gelindiği zaman, Afrika kıtasında yaşanan mülteci sorunlarını, Balkan Savaşlarından dolayı Avrupa’da patlak veren yeni mülteci dalgaları takip etti.
UNHCR, 21. yüzyılın başında Asya’daki çatışmalara, Afrika’daki Kongo Demokratik Cumhuriyeti ve Somali gibi geri kalmış ülkelerdeki mülteci krizlerine ve bilhassa Afganistan’da 30 yıldır süren mülteci sorunlarına çözüm aradı. Aynı zamanda, çatışmalardan dolayı ülke içinde yerlerinden edilmiş olan birçok insana yardımcı olması için Mülteci Yüksek Komiserliğinin uzmanlığına başvuruldu. Mülteci Yüksek Komiserliği ilk başlarda pek fazla göz önünde olmasa da, vatansız kişileri de ilgi alanına katarak görev kapsamını daha çok genişletti. Bu kişiler, vatandaşlıkları bulunmadığından dolayı temel haklarından mahrum bırakılmış milyonlarca göz ardı edilmiş insandan meydana geliyordu. Dünyanın Latin Amerika ve Afrika gibi bazı kesimlerinde, 1951 Cenevre Sözleşmesi’nin uygulama alanı bölgesel yasal düzenlemelerle daha da güçlendirildi.
Mülteci Yüksek Komiserliği Avrupa’daki mültecilere yaptığı yardımlarla alanında büyük bir devrim yaptı. 1954 yılında bu nedenle Nobel Barış Ödülü’ne layık görüldü. Ödülü aldığı sırada örgütün görev süresi 1950’li yılların sonuna kadar daha yeni uzatılmıştı. Mülteci Yüksek Komiserliği 1981 yılında Örgüt’ün karşı karşıya kaldığı siyasi engellemelere gönderme yaparak, mültecilere dünya çapında yardım sağlama açısından teşvik edici olan ödülü, ikinci kez aldı. Kurulduğu zaman sadece 34 çalışanı olan Mülteci Yüksek Komiserliği şu an, 126 ülkede faaliyetlerini yürütmektedir.
Mülteci Yüksek Komiserliği ilk yılında 300.000 Amerikan doları olan bütçesini, 2012 yılında 3.59 milyar Amerikan dolarına çıkardı. Mülteci Yüksek Komiserliğinin ilgi alanındaki kişiler, sadece mültecilerle sınırlı değildir. Ülkelerine geri dönen mülteciler, vatansız kişiler ve sayıları 26 milyonu bulan, genel olarak ülkesinde yerinden edilmiş olan kişiler olarak anılan kendi ülkelerinde yerlerinden olmuş insanların bir kısmı Mülteci Yüksek Komiserliği ilgi alanına giren gruplar arasında yer almaktadır.
Merkezi İsviçre’nin Cenevre kentinde bulunan Mülteci Yüksek Komiserliği kuruluş tüzüğünde yer aldığı üzere, mülteciler için uluslararası koruma sağlar ve mülteci sorunlarına kalıcı çözümler bulmak için hükümetlerle birlikte çalışır.
BM Mülteci Yüksek Komiserliği, insan haklarının korunmasında ve tartışmaların barışçıl bir şekilde çözülmesinde etken olan koşulların yaratılması için devletler ve diğer kurumları destekleyerek zorla yerinden edilme olaylarını azaltmayı amaçlamaktadır. Bu doğrultuda BM Mülteci Yüksek Komiserliği, kendi ülkelerine dönmekte olan mültecilerin yeniden kaynaşmalarını güçlendirmek arayışında olup mülteci yaratan olayların tekrarlanmasını önlemeye çalışmaktadır.