Neolitik çağ nedir?

Neolitik Çağ, insanın yoğun olarak yapılan avcılık-toplayıcılıktan üretime, göçebe yaşamdan yerleşik yaşama geçtiği, MÖ yaklaşık 10.000 yıl öncesinden başlayan ve “İlk Üretimciliğe Geçiş Evresi” olarak adlandırılan Neolitik Çağ’ın en önemli özelliği, besin sorunlarının çözülmesi ile gerçekleştirilen büyük bir “devrim” olmasıdır. Neolitik Çağ insanı, bazı bitkileri tarıma almış, birçok hayvanın evcilleştirilmesini gerçekleştirmiş, avcılığın yerine hayvancılık, toplayıcılığın yerine ise tarım veya rençperlik geçmiştir. İnsanlar ilk kez bu dönemde, doğa ile ilişkisini kendi lehine çevirmişlerdir.

Taş Çağlarının sonuncusu olan Neolitik Çağ, “Yeni Taş Çağı” anlamına gelmektedir. Bu çağ bazen Cilalı Taş Çağı olarak da adlandırılmıştır. Neolitik Çağ’da yaşanan kültürel gelişmeler, taş aletlerdeki basit yeniliklerden değildir. Bu çağda ta¬rım ile uğraşılmaya başlanmış ve hayvanlar evcilleştirilmiştir. Neolitik Çağ, tarımın başladığı ve hayvanla¬rın evcilleştirildiği bir kültür evresi olarak tanımlanmaktadır. Bu gelişmeler, dünyanın her yerinde aynı anda gerçekleşmemiştir.

Neolitik Çağ’da çanak çömlek yapımının başlaması çağın bir başka özelliğidir. Tarım ve hayvanların evcilleştirilmesinden sonra Neolitik Çağ’ın üçüncü önemli yeniliği olarak kabul edilmektedir. Çanak çömlek yapımı Neolitik Çağ’ın ortalarında geliştiğinden dolayı Neolitik Çağ Ça¬nak Çömlek Öncesi Neolitik dönem ve Çanak Çömlekli Neolitik dönem olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Çanak Çömlek Öncesi Neolitik yerleşimleri, Epipaleolitik Çağ’a ait Natufyen yerle¬şimlerinin devamı olarak kabul edilmektedir. Bu yerleşimlerin bazılarında yabani ta¬hıl toplayıcılığı ve avcılık devam etmiştir. Bu durum, bir geçiş dönemi demektir.

Çanak Çömlek Öncesi Neolitik dönemin başlarında, üstleri dallarla ya da kamışlarla örtü¬lüp çamurla sıvanan yuvarlak şeklinde kulübeler yapılmıştır. Bu dairesel planlı barınaklar, daha sonraki dönemlerde dikdörtgen planlı, gerçek evlere dönüşmüştür. Bu evlerde mutfak ve kiler gibi ayrı odalar vardır. Bu evlerle birlikte, düzenli bir yerleşim mode¬line sahip olan bir takım köyler ortaya çıkmıştır. Bu yerleşim yerlerinde bazı yapılar, tapınak ya da kutsal mekan özelliğine sahiptir. Bu dönemde ölüler, evlerin tabanlarına, dizler karına çekili olarak gömülmüşlerdir. Ölülerin yanına deniz kabuklarından, bakırdan, renkli taşlardan, kemikten ve fil dişinden yapılma süs eş-yaları ve boncuklar konulmuştur. Bazı yerleşim yerlerinde ise ölüler, etleri çürüyene kadar bekletilip daha sonra kemikleri toplanarak gömülmüşlerdir. Diyarbakır yakınlarındaki önemli yerleşim yerleri olan Çayönü yerleşiminde ölülerin kafatasları vücutlarından ayrılarak başka ye¬re ve özel bir yapının içine konmuştur.

Neolitik Çağ’da tarıma geçildiği için orak biçimli aletler ve tahılları işlemede kullanılan taştan yapılmış öğüt¬me taşları, havanlar ve dibekler yapılmıştır. Bunların dışında yüzeyleri ve kenarları sürtüle¬rek düzeltilmiş ve parlatılmış olan taş aletler de görülmektedir. Yassı bal¬talar en yaygın aletlerdir. Bu aletler bir sapa geçirilerek kullanılmıştır. Obsidyen, alet yapı¬mında bir ham madde olarak kullanılmıştır.
Çanak Çömlekli Neolitik dönemde yalnızca çanak çömlek yapımının başlamasından daha çok değişimden söz edilmelidir. Bu dönem, besin üretici yaşam tarzı¬na bir geçiş aşamasıdır. Çanak Çömlekli Neolitik’te, artık besin üreti¬mine dayalı ekonomi tam manasıyla yerleşmiş, avcılık ve toplayıcılık terk edilmiştir. Bu¬nunla birlikte bu dönemde tarım, yağmura bağlı olan yapılan bir kuru tarım¬dır. Sulama sistemleri mevcut değildir. Doğanın hakimiyeti varlığını sürdürmektedir. Saban, döven gibi tarım aletleri bu dönemde bilinmemektedir. To¬humlar toprağa delikler açarak ekilmektedir. Ekinler çakmak taşından yapılan oraklar¬la biçilmekte ve tahıl, taş dibeklerde öğütülmektedir.

Neolitik çağda taş temelli, kerpiç duvarlı, gerektiği zaman yeni eklemeler yapılabi¬len evler yaygınlaşmaya başlamıştır. Bazı yerleşim yerlerinde evler birbirine bitişik yapılmış¬tır. Evlerde oturma, uyuma ve çalışmak için ayrı ayrı yerler, kiler alanları, mut-faklar ve avlular bulunmaktadır.

İnsan topluluklarının üretime geçmesi bazı gelişmeleri de beraberinde getirmiştir. Artık beslenmek için av hayvanlarının peşinden göç etmeye ya da tükenen bitkilerin yerine yenilerini aramaya gerek kalmamıştır. İlk köyler böylece yavaş yavaş ortaya çıkmıştır. Güneşte kuruyan çamurun sertleşmesinin öğrenilmesiyle birlikte ilk evler, daha sonra da kilin pişirilmesiyle çanak çömlek yapımı gelişmiştir.