Nitel araştırma içinde kullanılan başlıca yöntemler nelerdir?

Tracer (iz sürme) çalışmaları: Nitel araştırmanın yöntemlerinden olan Tracer çalışmaları hem veri toplama, hem de örneklemenin güvenilirliğini sağlamaya yöneliktir. Bu yöntem bazı etiketlerin yardımıyla belirli bir zaman diliminde ve ilgili grupların üzerinde örgütsel süreçlerin tanımlanması metodudur. Araştırma sürecinin kurumun üyeleriyle gözden geçirilmesi ve ileri dönemlerde yararlı olabilecek anahtar bilgi kaynaklarının meydana çıkarılması, bu yöntemi nitel veri toplama sürecinin yardımcı bir aracı durumuna sokmaktadır. Bilgiye ulaşmaya yardımcı olacak kaynaklar belirlendikten sonra anketler ve mülakatlar gibi farklı veri toplama yöntemi kullanılabilir. Tracer araştırmalarının altı tane basamağı bulunmaktadır. Bunlar izlenecek süreçte etiketlerin listelenmesi, örnekleme, etiketlerin belli bir kalıba sokulması, ilgili bilgi vericilerin ilk kez tanımlanması, verilerin toplanması ve bilgi kaynaklarının tanımlanması ve çalışmanın sonlandırılmasıdır.

Paydaş analizi (Stakeholder): Bu yaklaşım örgütsel psikolojiye göre herhangi bir fenomenin etrafında çok sayıdaki fenomenin kendini etkileyen ya da kendinin etkilediği, ilgili olduğu grupların varlığı görüşüne dayanmaktadır. Önerilen projeden olumsuz ya da olumlu olarak etkilenen paydaş grupların tespit edilmesi, grupların ilgi alanlarının belirlenmesi, potansiyelleri ve özelliklerinin tespit edilmesi ve bunların analizini içeren bir yaklaşımdır. Bu sonuçlar ardından proje tasarımına aktarılmaktadır. Paydaş gruplar bu projeyle ya da araştırmayla ilgisi olan insan grupları, bireyler, kurumlar ya da firmalar olabilir. Bunlar proje ya da programların faaliyetlerinden, çıktılarından dolaylı veya doğrudan etkilenebilir ya da proje sürecini etkisi altına alabilir. Bu yüzden değişik alt grupların dikkate alınması gerekir. Paydaşlardan etkili olanlar fenomen üzerinde ve diğer partiler üzerinde etkili olanları daha kolay bir şekilde tanır. Araştırmacılar bir veya daha fazla paydaşla işe başlar, sonradan kendileri de paydaş konumuna gelirler. Nitel araştırmalardaki tüm metodlar paydaş analizinde kullanılabilir. Paydaş analizindeki aşamalar ise ilgilenilen fenomenin tanımlanması, ilgili partilerin indirgenmesi, ileri seviyede veri toplanması, araştırma sorularına yönelik veri toplanması, raporların yazılması, sunulması ve sonuçlarının gösterilmesidir.

Örnek olay (Vaka) yöntemi: Bu incelemede tek bir olay ya da birden fazla olay derinlemesine incelenmektedir. Bazı durumlarda bir zaman diliminde olan sosyal olaylarda incelenmektedir. Bu yöntemde bir ya da birden fazla grup, organizasyon veya topluluk hakkında belli bir süre boyunca sistematik bir araştırmanın yürütülerek analiz edilmesi esastır. Bazıları vaka incelemelerine fazla önem göstermezler. Bu onlar için zaman kaybıdır. Bazıları içinde çok sayıda elemanın ve istatistiğin davranış kanunlarının keşfedilmesini ve betimlemesini çıkmaza soktuğunu ileri sürerek, örnek olay yöntemindeki araştırmaları desteklerler. Örneğin, Skinner “bir araştırmacı bin tane farenin her birini bir saat inceleyeceğine veya yüz farenin her birini onar saat gözlemleyeceğine, bir fareyi bin saat gözlemlemeyi tercih edecektir.” demiştir. Örnek olay yöntemi daha çok bir araştırma stratejisidir. Bu geniş araştırma düzeninde nitel ve nicel yöntemler ayrı olarak kullanılabileceği gibi, birlikte de kullanılabilir. Ancak örnek olay incelemeleri daha çok nitel verilere dayanır. Açıklamalar ve betimleme istatiksel ve sayısal olmaktan çok kelimelerle yapılır. Fakat vaka incelemelerinde sayısal veriler kullanılamaz diye bir şey yoktur. Bu yöntemdeki veri toplama yöntemleri mülakatlar, gözlem ve anketler olabilir.

Sözlü tarih: Bu yöntem özellikle toplumsal alanlarda kullanılan bir araştırma yöntemidir. En bilinen özelliği insan unsurunu temel bilgi kaynağı olarak ele almasıdır. Araştırılan sosyal gerçekliğin içinde olan insanlarla görüşmeye dayanır. Bu yöntem hazırlık aşaması, görüşmelerin yapılması ve kaydedilmesi ve görüşmelerin metin biçimine dönüştürülmesi aşamalarını içerir.

Odak grupları çalışması: Odak gruplar gözlem ve derinliğine mülakat yöntemlerinin avantajlarından yararlanmak üzere oluşturulur. Homojen veya homojen olmayan gruplar oluşturulabilir. Konuya hâkim olan bir moderatörün eşliğinde 8-12 kişilik bir grup 1-3 saat süreyle uygulanır. Moderatör örnek olayları sunarak, gelen tepkilere göre sorunun çözümüne ulaşmaya çalışır.