Nizamülmülk kimdir?

Gerçek ismi İbû Ali Hasan olan Nizamülmülk, Türk-İslam tarihine önemli katkıları olan en büyük devlet adamlarından biridir. İran’ın, Horasan’da Tus şehrinde 10 Nisan 1018 yılında doğmuştur. Dönemin ileri gelen hocalarından ders alarak yetişti. Devlet görevlisi olarak hizmetindeki hayâtı, babası ile birlikte Gazneli Devleti’nin Horasan vâlisi olan Ebü’l-Fâzıl Es-Suri’nin hizmetinde ilk olarak görev almakla başlamıştır.
Aklı, bilgisi ve büyük insanlık yetenekleri ile ilk olarak Belh Hâkimi Ali Bin Şadan’ın emri altında görev yapmıştır. Daha sonraki yıllarda kurulma aşamasında olan Büyük Selçuklu Devleti’nin hizmetine girmiştir . Selçuklu hükümdarı Tuğrul Beyin ölümü ile Alp Arslan ve kardeşi Süleyman Bey arasında meydana gelen taht mücâdelesi esnasında uygun görüş ve önlemleriyle dikkatleri üzerine çekti ve 1063 yılında Büyük Selçuklu Devleti hükümdarı Alp Arslan’ın yanında hizmete başladı. Alp Arslan hükümdar olunca 1064 yılında Selçuklu Devletine vezir olarak tayin oldu. Davut Bin Mikâil’in, Alp Aslan’ın ve Melikşah’ın baş vezirliğini ve danışmanlığını yapan Nizamülmülk’ü, üstün ve özel yeteneklerinden dolayı her hükümdar onu kendisinden sonra gelen hükümdara tavsiye ediyordu.

Çok adil bir vezir-i azam olan Nizamülmülk çeşitli yerlerde üniversiteler kurarak bilimin yayılmasına çalışmıştır. Bilginleri ve sanatçıları özel olarak korumuştur. Yazdığı eserlerle hükümdarlara yol göstermiştir. Devletin düzeni anlamına gelen imside memleketin düzenini sağlamaya çalışmasından dolayı verilmiştir.
Selçuk Devleti’nin kuruluş ve gelişmesinde ve organize bir devlet olarak olmasında Nizamülmülk’ün önemli etkisi vardır. İlime çok önem veren Nizamülmülk Bağdat ve İsfahan’da iki büyük ve önemli işler yapacak ilim müessesesi kurmuştur. Ayrıca ülkede adaleti gerçekleştirmeye çalışmış ve şiirler de yazmıştır. Nizâmülmülk, vezir olduğu 1064’ten yılından şehit edildiği tarih olan 1092 yılına kadar aralıksız olarak tam yirmi dokuz sene görev yapmıştır.

Nizâmülmülk’ün uyguladığı akıllı politikalar sayesinde Büyük Selçuklu Devleti Melikşah döneminde en parlak dönemini yaşadı. Nizamülmülk yazdığı eserle devletin işleyişlini kitaplaştırmıştır. Siyasetname adındaki bu eser Farsça yazılmış olup siyaset ile meşgul olanlar için büyük bir öneme sahiptir. Bu eserde Türk-İslâm devletlerinin siyasi, askeri, idari, mali, sosyal ve kültürel yönlerini incelemektedir. İstanbul’da Süleymaniye Kütüphanesi’nde asıl nüshası mevcuttur.
Bazı kaynaklarda dilekçe vermek bahanesiyle kendisini El-Gazzalinin öğrencisi olarak tanıtan ve bu şekilde yanına çıkan adı İbni Tahir olan bir Alamut fedaisi olan Haşhaşi tarafından ucunda zehir olan bir hançer ile zehirlenerek öldürülmüştür

Nizamülk’ün yaptığı çalışmaları şöyle özetleyebiliriz:
1- Medreseleri’nin kurulmasını sağlayarak ilim ve kültür alanında Selçuklu devletinin gelişmesin sağlamıştır. İsfahan, Nişabur, Bağdat, Herat, Basra, Belh, Musul ve Amol’daki Nizamiye Medreselerini kurdurmuştur. Bu medreseler adını döneme damgasını vuran Nizamülmülk’ten almıştır. Nizamülmülk Bağdat’taki Medresenin başına ise ünlü alim İmam-ı Gazali’yi getirmiştir. Bu medreseler ilk batı üniversitelerine model teşkil ettiğinden büyük öneme sahiptir.
2- Öğrencilere yurt ve burs hizmetlerini sağlayan ve böylece eğitim seviyesinin yükselmesini sağlayan kişidir.
3- Ikta sistemini kurarak Selçuklu toprak sisteminin işlerlik kazanmasını sağlamıştır.
4- Türk devletlerinde ilk olarak gelir-gider raporlarının hazırlanmasını sağlayan devlet adamıdır.
5- Dünyada ilk kez istihbarat teşkilatının kurulmasını sağlamıştır.
6- Dünyanın gelmiş geçmiş en büyük devlet adamlarından biri olarak kabul edilir.