Oğuzlar kimdir?
Orta Asya Türklerin ilk ana vatanıdır. Orta Asya’da uzun süre göçebe bir hayat sürdürmüşlerdir. Çin ile büyük mücadele içinde olmuşlardır. Daha sonraları ise buradan büyük bölümü göç etmişlerdir. Orta Asya’dan dört bir yana yayılmaya başlayan Türkler tarihe damgalarını vurmuşlardır.
Orta Asya’da bulunan Türk topluluklarından biri olan Oğuzlar’ın ismine ilk defa M.S 7. asırda yazılmış olduğu tahmin edilen Yenisey yazıtlarında rastlanmaktadır. Buradan Oğuzlar’ın o dönemlerde 6 boy olarak yaşamlarını sürdükleri anlaşılmaktadır. Göktürklerin egemenliği altına girmemek için mücadele eden Oğuzlar, 716 ile 734 yılları arasında hükümdarlık yapan Bilge Kağan döneminde yenik düşerek dağılmışlardır. Oğuzlar’ın bir kısmı da Göktürklerin egemenliğini tanıyarak asıl yurtları olan Yenisey Irmağı ile Baykal gölü arasında kalmıştır. 742 yılında Göktürklerin yıkılmalarından sonra Oğuzlar’ın bu defa da Uygur hakimiyetine karşı direnmeye çalıştıkları görülmektedir. Ama 9. asrın başlarında giderek artan Uygur ve Kırgız baskısı karşısında büyük kısmı Seyhun Irmağı boylarına göç etmiştir.
10. asırda Aral gölü ile Hazar Denizi arasında bulunan geniş topraklara kadar yayılan Oğuzlar boylar arasındaki uzlaşmaya dayanan bir devlette kurmuşlardır. Tarihçilerin Oğuz yabgu Devleti olarak isimlendirmiş oldukları bu devletin başında boy beylerinin kendi aralarından seçmiş oldukları yabgu unvanı taşıyan bir hükümdar bulunuyordu. Oğuzlar’ın tarihte etkili bir rol oynamaya başlamaları da bu devletin dağılma zamanına paralel olarak ortaya çıkmıştır.
Büyük Selçuklu Devleti’ni kuran Çağrı Bey ile Tuğrul bey’in dedesi olan Selçuk Bey 10. asrın ikinci yarısında başkanlığını yaptığı Kınık boyu ile Oğuz Yabgu Devleti’nden ayrılarak bağımsız bir güç meydana getirmişlerdi. Selçuklular’ın önce İran ‘ı ardından da Anadolu’yu ele geçirmeleri üzerine birçok Oğuz boyu da onlar ile beraber göç etmiştir. Bunlardan yerleşik hayata geçmemiş olanlar 11. asırdan başlayarak Türkmen ismi ile anılmışlardır. Göçebe Oğuzlar ile yerleşik hayata geçenler arasında oldukça ser mücadeleler baş göstermiştir. Göçebe Oğuzlar’ın 1153 yılında vuku bulan ayaklanması Büyük Selçuklu Devleti’nin 1240 yılındaki Baba ishak Ayaklanması ise Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkılış sürecini başlatmıştır. Bunun ile birlikte Oğuzlar birçok büyük devletin kurucusu olmuşlardır. Anadolu’da başta Osmanlı Devleti olmak üzere Anadolu Beylikleri’ni kuranlar Akkoyunlular Devleti ve Karakoyunlular Devleti ile İran’da egemenlik kurmuş olan Salgurlular, Afşarlar ve Kaçarlar çeşitli Oğuz boylarındandır.
Oğuzların ortak destansı niteliğe sahip olan tarihleri Oğuzname’ye ( Oğuz Kağan Destanı) göre en büyük hükümdarı olan Oğuz Han’ı Gök Tanrı’nın kızı olan eşinden doğan üç oğlundan ( Ay Han, Gün Han, Yıldız Han) Bozok kolu; Yer Tanrı’nın kızından doğmuş olan üç oğlundan ( Gök Han, Dağ Han, Deniz Han) da Üçok Kolu; her birinin dört oğlundan da 24 oğuz boyu meydana gelmiştir. Bu destanlara göre Ay Han’ın oğullarından Yazır, Döğer, Dodurga, Yaparlı; Gün Han’ın oğullarından Kayı, Bayat, Alkaevli, Karaevli; Yıldız Han’ın oğullarından Bayındır, Peçenek, Çavuldur, Çepni; Dağ Han’ın oğullarından Salur, Eymür, Alayuntlu, Yüreğir; Deniz Han’ın oğullarından İğdir, Büğdüz, Yıva ve Kınık boyları meydana gelmiştir. Her dört boyun ongun adı verilmiş olan ortak bir simgesi, her boyunda hayvanlara vurulmakta olan bir damgası mevcut idi. Oğuzlar’ın tarihine ve yaşam biçimlerine ışık tutan son derece önemli bir kaynakta Dede Korkut Hikayeleri’dir.