Olağanüstü hal nedir?

1982 Anayasamız sıkıyönetim, seferberlik ve olağanüstü hal durumlarını düzenlemiştir. Olağanüstü haller ve sıkıyönetim durumlarında, temel hak ve özgürlüklerin kullanılması, kısmen veya tamamen durdurulabilir. Ayrıca Anayasaya da öngörülen güvencelere aykırı önlemler alınabilir.

Olağanüstü Haller; Olağanüstü haller, belirli sebeplerin ortaya çıkması durumlarında, temel hak ve özgürlükler geçici olarak kısmen veya tamamen durdurulmasına ve vatandaşlar için para veya mal yükümlülükleri getirilmesine olanak sağlayan bir olağanüstü durumdur. Olağanüstü hal ilanı idari bir durumdur. Cumhurbaşkanının başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulunun, olağanüstü hal çıkarma yetkisi vardır. Olağanüstü hal kararları, Resmi Gazetede yayınlanır ve hemen TBMM onayına sunulur. TBMM tatilde ise, derhâl toplantıya çağırılır. Olağanüstü hal süresini yürürlükte bırakılacağı gibi, süresinin değiştirilmesi de mümkündür.

Bakanlar kurulunun sadece bir kereye mahsus, olağanüstü hal ilanı çıkarmaya yetkisi vardır. Bakanlar kurulu, süresi altı ayı geçmemek üzere olağanüstü hal çıkarma yetkisi vardır. Bununla beraber olağanüstü hal durumunun geçmemesi üzerine her defasında dört ayı geçmemek üzere bakanlar kurulunun istemi üzerine TBMM’nin olağanüstü halin uzatılmasına karar verilebilir. Bakanlar kurulu, olağanüstü halin gerektiği sebepler hangi bölgelerde çıkmış ise, sadece o bölgelerde olağanüstü hal ilanı yapabilir. Olağanüstü hali, kolektif bir işlemdir. Kurul kararı ile gerçekleşir. Ayrıca, şiddet olaylarının yaygınlaşması ve kamu düzeninin ciddi şekilde bozulması sebepleriyle olağanüstü hal ilanı olunmadan önce Milli Güvenlik Kurulunun görüşlerinin alınması gerekir.

Tabi afet, tehlikeli salgın hastalıklar veya ağır ekonomik bunalım, olağanüstü hal sebebidir. Olağan üstü hal sebeplerine yol açan durumlar sebebiyle bozulan kamu düzeninin, yeniden kurulması için Bakanlar Kurulu, takdir yetkisini kullanarak, hangi durumlarda olağanüstü hal ilan edileceğine karar verir.

Olağanüstü halin süresince temel hak ve özgürlüklerin nasıl durdurulacağı, sınırlandırılacağı ya da durumun gerektirdiği önlemlerin nasıl ve ne surette alınacağının kanunla düzenlenmesi zorunludur. Olağanüstü hal yönetiminin yetkileri, ölçülülük ilkesi ile sınırlıdır. Olağanüstü hal ilanı ile birlikte, Cumhurbaşkanının başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulunun olağanüstü halin gerektiği konularda, ayrıca bir yetki kanununa ihtiyaç duymadan, Kanun Hükmünde Kararname çıkarmaya yetkisi doğmuştur. Bu Kanun Hükmünde Kararnameler ile ilgili Anayasamızda bazı sınırlandırmalar getirilmiştir. Bu kararnameler ile dahi, milletlerarası hukuktan doğan yükümlülüklerin ihlal edilmesi mümkün değildir. Ölüm cezalarının infazı dışında kişilerin yaşama hakkına maddi ve manevi varlığının bütünlüğüne, din ve vicdan ve kanaatini açıklamaya zorlanamaz.

Olağanüstü hal ilanı, eğer bir bölgeyi kapsıyorsa il Valisine, bir bölge valiliğine bağlı birden çok bölgeyi kapsıyorsa Bölge Valisine, bütün yurtta ilan edilmesi halinde ise bakanlığın işbirliği sağlanmasıyla, Bölge Valilerine aittir. Gereken sebeplerin ortadan kalkması durumunda, yapılacak bir işlemle olağanüstü hal ortadan kalkar. Olağanüstü halin sona ermesi ile kolluk yetkileri sona erer ve olağan kolluk yetkileri geri gelir.