Oluşumlarına göre göl çeşitleri nelerdir?
Göller doğal ve yapay olmak üzere oluşumlarına göre ikiye ayrılır. Yapay göller insan oğlu tarafından belirli ihtiyaçları karşılamak amacıyla sonradan yapılan göllerdir. Doğal göller ise yeryüzünde iç ve dış kuvvetlerin etkisiyle meydana gelen çukurlarda biriken su kütleleridir. Doğal göller oluşumlarına göre şu gruplara ayrılır:
1. Tektonik Göller: Yer kabuğu hareketleri sonucunda çökmüş olan alanlarda oluşan çukurlarda su kütlelerinin birikmesiyle oluşmuş göllerdir. Dünya’daki başlıca tektonik göller; Baykal, Aral, Hazar, Lut ve Afrika kıtasının doğusundaki bazı göllerdir. Türkiye’de, Manyas, Ulubat, Sapanca, İznik, Kovada, Eğirdir, Burdur, Acıgöl, Beyşehir, Tuz gölü, Tuzla, Tersakan, Akşehir, Seyfe, Hotamış, Ilgın, Sultansazlığı, Hazar ve Hozapin gölleri tektonik göllerdendir.
2. Karstik Göller: Kireç taşı, alçı taşı ve kaya tuzu gibi kolay bir şekilde eriyebilen karstik arazilerde suların polye ve obruk gibi erime çukurları içinde birikmesi sonucu meydana gelen göllerdir. Dünyada en büyük karstik göller Çin’de Chongqing , Guangxi, Guizhou ve Sichuan ‘da bulunmaktadır.
Meksika , Papua Yeni Gine , Hırvatistan , Venezuela , Brezilya , Bahamalar ve Umman’daki göller diğer karstik göllerdir. Türkiye’de Kestel, Obruk, Elmalı, Suğla, Söğüt, Karagöl, Ulaş, Hafik, Avlan karstik göllerdir.
3. Buzul Gölleri: Buzul aşındırması sonucu oluşmuş olan çukurluklarda suların birikmesiyle oluşan göllerdir. Bu göllere sirk gölü adı da verilmektedir. Finlandiya, Kanada, Norveç ve Danimarka gibi ülkelerde çok sayıda buzul aşındırması sonucu oluşmuş göl bulunmaktadır. Buzul gölleri Kuzey Amerika’da ve iskandinavya’da diğer bölgelere göre daha çok yaygındır. Ülkemizde Erciyes, Ağrı, Uludağ, Kaçkar, Bolkar ve Aladağlar gibi dağların yüksek kesimlerinde buzul göllerine rastlanır.
4. Volkanik Göller: Volkanik faaliyetler neticesinde oluşmuş çanaklarda suların birikmesi ile meydana gelmiş olan göllerdir. Göl, yanardağın zirvesindeki baca ağzında oluşmuşsa buna krater, yanardağ konisinin patlaması sonucu oluşan geniş çukurlarda oluşmuş ise kaldera, volkanik patlama çanaklarında oluşmuş ise buna da maar gölü ismi verilmektedir. Ülkemizde İç Anadolu’da ki Meke Tuzlası (Maar gölü), Doğu Anadolu’daki Nemrut gölü (Krater gölü), Isparta yakınındaki Gölcük gölü (Maar gölü) birer volkanik göldür.
5. Set Gölleri: Vadi, tektonik çukurluk ya da koy gibi yer şekillerinin önünün herhangi bir malzeme ile kapanması sonucu oluşan göllerdir. Set gölleri oluşumlarına göre dörde ayrılır:
a). Heyelan Set Gölleri
Heyelanla birlikte gelen kütlenin, akarsu vadilerini kapatması sonucu meydana gelen göllerdir. Tortum, Zinav, Sera, Yedigöller, Abant gölleri heyelan set gölleridir.
b). Alüvyal Set Gölleri
Akarsu vadilerinin alüvyal birikintiler ile kapanması sonucu meydana gelir. Bunlar küçük alanlı ve sığ göllerdir. Ankara yakınında bulunan Moğan ve Eymir gölleri, Ege’deki Bafa (Çamiçi), Köyceğiz ve Marmara gölleri alüvyal set gölleridir.
c). Volkanik Set Gölleri
Volkandan çıkmış olan lavların, uzunca bir çukurluğun önünü kapatması neticesinde meydana gelir. Ülkemizin en büyük gölü olan Van Gölü, Nemrut Dağı’ndan çıkan lavların oluşturduğu setin hemen gerisinde oluşmuştur. Dışarıya akıntısı olmadığından dolayı suları acı (sodalı)’dır. Ulaşım burada yapılmaktadır. Bunun dışında Çıldır, Balık, Nazik, Haçlı gölleri de volkanik set gölleridir.
d). Kıyı Set Gölleri
Kıyılardaki koyların ve girintilerin ağız kısımlarının dalga biriktirmesi sonucu oluşan kıyı kordonları ile kapanması sonucunda meydana gelirler. Bunlara deniz kulağı ya da lagün de denir. Terkos (Durusu), Büyük ve Küçük Çekmece gölleri kıyı set gölleridir. Ayrıca kıyılarımızdaki delta ovalarında da küçük çaplı birçok kıyı set gölü (lagün) bulunmaktadır.
e). Moren Set Gölleri: Buzullardan çıkan suların önünün moren setleri ile kapatılması neticesinde meydana gelen göllerdir. Kuzey Avrupa’da yaygın olarak görülmektedir.