Omurilik zedelenmesi nedir?

Omurilik zedelenmesi insan hayatını olumsuz yönde etkileyen ve hatta kalıcı hasarlar bırakabilen bir durumdur. Omurilik zedelenmesini takip eden birkaç gün içinde hasarın ne kadar olacağını tahmin etmek imkansızdır. Hastalık etkisini zaman içerisinde göstermektedir. Buradaki temel problem omuriliğin zedelenmesinden hemen sonra, bir omurilik şokunun meydana gelmesidir. Bu omurilik ve vücudun diğer bölümü arasındaki haberleşmenin, geçici olarak zedelenmenin hemen alt kısmında kesilmesi demektir.

Hastaların bazıları omurilik şoku geçtikten sonra, his ve hareket yeteneğini geri kazanırken bazıları ise eski his yeteneklerinden mahrum kalırlar. Omurilik şoku sırasında, zedelenmenin ne derecede olduğunu anlamak için hiçbir test yoktur. Bundan dolayı doktorlar ilk aşamada kesin bir teşhis koyamazlar ve sorularınızı yanıtsız bırakırlar. Omurilik şoku süreci bittikten sonra, zedelenmenin derecesi ortaya çıkar. Zedelenmeden sonraki his ve hareket yeteneğinin dikkatli bir şekilde değerlendirmesi, omurilik zedelenmesinin hastayı nasıl etkileyeceğini anlamaya yardımcı olur.

Beklenilmeyen bir darbe sonucunda omurilikte oluşacak zedelenmeler, vücudun yönetim sisteminde ciddi sorunlara neden olur. Karmaşık bir yapı olan vücut sinir sistemi, komuta merkezi olan beyin ve komutları bütün vücuda aktaran omurilik ve sinir köklerinden meydana gelmektedir. Beyinde tasarlanan ya da otomatik olarak iletilmesi planlanan komutlar omurilik ve sinir kökleri ile uç organlara iletilmektedir. Bu kadar önemli bir işlevi olan ve omurga kemlikleri tarafından korunmakta olan omuriliğin herhangi bir kaza neticesinde zarar görmesi, omurilik yaralanması olarak tanımlanıyor.

Tıp dilinde omurilikte oluşan etkilenmeler bazı harf ve rakamlarla ifade edilmektedir. Omurilik üzerindeki etkileri bası ve kesi olarak adlandırılır. Bası, genel olarak tam olmayan yaralanmalar için kullanılırken kesi ise tam yaralanmayı ifade etmek için kullanılır. Omurilik yaralanmaları için kullanılan harfler omurganın anatomik bölümlerinin latince adlarının baş harfleridir. Harflerin yanındaki rakamlar ise omurun sırasını belirtmektedir. C harfi boyun omuru anlamına gelen Cervical’den, T harfi sırt omuru demek olan ‘Torakal’den ve L harfi bel omuru anlamına gelen Lomber’den sözcüğünün kısaltılmışıdır.

Yaralanan kişinin mutlaka kaza mahallinden uzaklaştırılması gerekiyorsa; hastanın başucuna geçilip, eller avuç içleri yukarı bakacak şekilde boynun yanlarından sırta doğru ilerletilir. Kol ve pazularla boynun sağa sola ve öne-arkaya hareketi engellenerek taşınır. Omurilik yaralanması olan kişi sağlık kuruluşuna ulaştırılınca yapılan ilk işlem solunum ve dolaşımın desteklenmesidir. Omurilik yaralanması için yüksek doz kortizon uygulanmaktadır. Kortizon, yaralanan omurilikte oluşabilecek ödemin engellenmesi için uygulanır. Akabinde gerekiyorsa acil cerrahi işlem yapılır.

İleri derecede omurilik zedelenmeleri , boyun veya sırt kısmında zedelenmenin olduğunu gösterir. Eğer zedelenme sırtın altında ise sorun daha büyük demektir. Örneğin, kollar dahil bacaklar da etkilenecektir. Eğer omurilik kısmen hasar görmüşse, kol ve bacaklar tekrar hissedebilir ve hareket yeteneği kazanabilir.

Daha az derecedeki zedelenmeler göğüs veya belin alt kısmında olan zedelenmelerdir. Bundan kollar etkilenmezken bacak fonksiyonları kısmen etkilenir. Hastalar bacaklarında his veya hareket yeteneğini sonradan kazanabilmektedirler. Omurilik zedelenmelerinde iyileşme dönemi zedelenmeden hemen sonra başlayan bir süreçtir. İyileşme sürecinde farklı aktivitelere yer verilmektedir. Bunlar fizyoterapistlerin ve uzman terapistlerin kişiye özgü hazırladıkları egzersiz programları, hemşirelerin uzun süreli komplikosyonları önlemeleri, foksyonel eğitim vermeleri ve kişiye özgü yardım gereçlerinin hazırlamaları ve sağlamalarıdır.

Zedelenmeden sonra en kısa zamanda aktif ve pasif egzersizler başlamalıdır. Çünkü kasların ve eklemlerin; yemek yemek, yıkanmak, giyinmek gibi temel ancak önemli hareketleri yapmalarını sağlamak gerekir. Zedelenmenin derecesi ne olursa olsun bağımsız olarak yaşamayı sürdürebilmek için, zayıf kasları egzersizle güçlendirmek çok önemlidir. Önceleri, zedelemeden kaynaklanan acı hareketi sınırlayabilir, ancak iyileşme başladığında, kişinin egzersiz yeteneği de git gide artar. Hasar ne kadar büyük olursa olsun omurilik zedelenmesi olan birisi sonradan mutlaka ilerleme kaydedecektir. Bu ilerlemenin ne kadar olacağı, zedelenmenin derecesine olduğu kadar hastaya ve hastanın çevresindekilere de bağlıdır. Kişi moralini bozmadan aktivitelerine devam etmeye çalışmalıdır. Mutlaka karşılığını görecektir. Aile ve arkadaşların desteği bu aşamada çok büyük önem arz etmektedir. Depresyon ve kızgınlık kişinin gelişmesi açısından olumsuz bir etki yaratır. Bunlar ciddi bir hasara gösterilen normal tepkilerdir. Ancak kişi destek sayesinde bu duruma alışacak ve olumsuz tepki vermemeye başlayacaktır.

Tıp dünyasından son zamanlarda önemli gelişmeler olmaktadır. İki yeni araştırma, omurilik felci geçiren hastaların tedavisiyle ilgili ilerlemeler olacağını göstermektedir. Araştırmalara göre, merkezi sinir sisteminde meydana gelmiş zedelenmiş sinirlerin tekrar canlandırılması mümkün olabilmektedir.