Org nedir?

Müzik aletlerinin en büyüklerinden biri olan orgdan bir orkestradan olduğu kadar oldukça çok sesler elde edilmektedir. Kabaca bir boru sistemi, klavye, pedaller ve körükten meydana gelmektedir. Ses, üflemeli çalgılarda olduğu gibi, boru içindeki hava sütununun titreşmesi neticesinde elde edilir. Değişik ses tonları ve notalar ise piyanoda olduğu gibi tuşlar ile denetlenmektedir. Bu özelliğinden dolayı hem üflemeli ve hem de klavyeli çalgılar gurubuna girmektedir.

Org başlıca üç ana bölümden meydana gelmektedir:
1- Değişik büyüklüğe sahip olan boru takımı
2- Bir körük ya da günümüzde olduğu gibi bir vantilatör ile hava kanallarından meydana gelen hava kasası
3- Ses tonlarının ve notalarının denetlenmesini sağlayan konsol

Metal ya da tahtadan yapılan org boruları farklı borulardır. Hava kasasının üzerinde ağızları hava almaya uygun olacak şekilde aşağıda olmak üzere, düşey olarak dizilidir. En kısa boru en tiz sesi (ince), en uzun boru ise en pes (kalın) sesi vermektedir. Ucu kapalı bir boru, iki katı uzunluktaki ucu açık bir boru ile aynı sesi vermektedir.

Orgda çentikli ve dilli olmak üzere iki çeşit boru bulunmaktadır. Çentikli borular basit bir düdük şeklindedir. Hava kasasından gelmekte olan hava, borunun içindeki çentikten geçerken titreşir ve flüt sesine benzeyen bir ses çıkarır. Çentikli olan borulardan sayıca daha az olan dilli boruların içinde hava sütununu titreştiren metalden bir dil bulunmaktadır. Dilli borular obua ya da trompet tonunda bir ses çıkarmaktadır ve büyük orglarda birden çok boru takımı bulunmaktadır.

Konsol orgdan elde edilecek ses tonlarının ve notaların denetlenmesi için gerekli olan düzenlemeleri içerir. Orgun klavyesi piyanoda olduğu gibi tuşlardan meydana gelmektedir. Klavye aletin alt bölümündeki pedal takımı ile birlikte boru takımlarına komuta etmektedir. Her tuş aynı notayı farklı tınılar ile seslendiren birkaç boru ile bağlantılıdır. Büyük orglarda birkaç boru takımı ile birden çok klavye ve pedal takımı bulunmaktadır.

Klavye solunda ve sağında ses denetleme düğmeleri bulunmaktadır. Bu düğmeler boru takımlarının körükten gelen basınçlı hava ile ilişkisini sağlayan tahta sürgülere bağlıdır. Orgcu ses elde etmek istediği boru takımının altındaki sürgünün düğmesini çekecek olan boruların ağzını açar ve içeri hava kasasından gelen havanın borunun içinde titreşmesi ile ses elde edilmektedir. Orgcu düğmeyi ittiği zaman geri kayan sürgü borunun ağzını kapatarak sesin kesilmesini sağlar. Tarihte bilinmekte olan ilk org Mısır’da yapılmıştır. Hydraulos ismi verilmiş olan bu org su basıncı ile sağlanan hava ile çalışmaktaymış. Romalılar hydraulosu gladyatör gösterilerinde kullanırlardı. 10. asırdan sonra Avrupa’da kiliselerde yaygın bir biçimde kullanılmaya başlayan orgun günümüzde de kilise müziğinde çok önemli bir rolü bulunmaktadır.

Tarih boyunca çeşitli aşamalardan geçmiş olan org, 15. Ve 16. asırlarda yapısı ve ses özelliği bakımından önemli değişikliklere uğramıştır. Orgun en parlak çağını org müziğini yetkinleştiren büyük besteci Johann Sebastian Bach zamanında yaşamıştır. Bach’ın ölümünden sonra gerilemeye başlayan org yapımı 20. asırda yeniden önem kazanmıştır. Org yapımında orgun yerleştirileceği salonun özelliği göz önünde bulundurulduğundan, bütün orglar birbirinden farklıdır. Dünyanın en büyük orgu ABD’de Atlantic City’de bulunmaktadır. Yaklaşık olarak 40 bin kişilik bir salonda bulunan bu orgun 33 binden fazla borusu ve yedi klavye takımı bulunmaktadır. İlk kez 1934 yılında ABD’de yapılan elektronik orgda borular ve hava mekanizması bulunmaz, sesler elektronik olarak üretilir.