Orkide çeşitleri nelerdir?

Dünyanın her iki yarımküresinin çeşitli yerlerinde özellikle de tropik yerlerde yetişen orkideler benzersiz ve ilginç biçimli çiçekleri ile ayırt edilen otsu bitkilerdir. Çiçeklerinin güzelliği sebebi ile 19. asırda Asya ve Güney Amerika’nın tropik ormanlarından batı ülkelerine götürülen orkideler başka iklimlerde zor yetiştirildiği için kısa sürede dünyanın en pahalı ve çiçekleri haline gelmiştir.

Büyüklük, biçim ve renk bakımından birbirinden çok farklı özellikler taşımakta olan orkidelerin, orchidaceae familyasını meydana getiren yaklaşık 35 bin kadar türü vardır. Kuzey yarımkürede yaygın olarak yetişen venüsçarığı adını, terliği ya da çarığı andıran çiçeklerinden almıştır. Ön tarafında bir ucu açık şişkince bir kese bulunan bu yeşil, beyaz, kahverengi, mor ya da pembe çiçeklerin üzeri çizgiler ve benekler ile bezelidirler. Ağaçların üzerinde yetişen tropik Cymbidium orkidelerinin çiçekleri tek tek değil bir gövde üzerinde birkaç tanesi bir arada bulunmaktadır. Çiçeklerin renkleri, yeşil, beyaz, koyu mor ya da kahverengi arasında değişmektedir.
Avrupa’ya tropik orkideler ilk kez 1731 yılında Bahama Adaları’ndan getirilmiştir.

Günümüzde bu orkideler ısısı ve nemi bu bitkilerin doğal ortamlarına göre ayarlanabilen özel seralarda yetiştirilebilmektedirler. Tropik orkideler kendi doğal ortamlarında ağaçların tepelerinde ya da kayalık yamaçlarda yetişir ve kalın beyaz iplikçikler halindeki kök demetlerini aşağıya doğru sarkıtmaktadır. Havadan nem emebilen bu kökler zarsı bir örtü ile kaplıdır. Ilıman bölgelerin orkideleri ise genel olarak toprakta yetişir, çiçekleri kelebek, arı, örümcek, kurbağa ve kertenkeleye ve hatta maymuna benzeyen ilginç bitkilerdir.

Orkidelerde en çok böcekler ile tozlaşmaya rastlanmaktadır. Bazı türlerin çiçekleri dişi böceklere benzediğinden çiftleşmek isteyen erkek böceklerin saldırısına uğramaktadır. Daha sonra bu böcekler ayaklarına ve kanatlarına yapışmakta olan çiçek tozlarını çiçekten çiçeğe taşıyarak tozlaşmayı sağlamaktadırlar. Bazen de belirli türleri sadece belli böcekler tozlaştırmaktadır. Örneğin beyaz orkidelerin sadece gece kelebekleri ile tozlaştıkları bilinmektedir. Gece kelebekleri çiçeklerin borumsu uzantılarındaki balözü denen tatlı sıvıyı emmek için hortumlarını içeri doğru uzatarak tozlaşmaya sebep olmaktadırlar. Orkideler ayrıca böcekleri kendilerine çekmek için kötü ya da güzel kokular salmaktadırlar.

Avustralya’da tamamen toprak altında yetişen iki orkide çeşidi bulunmuştur. Gövdeleri pullar ile örtülü olan bu orkideler papatyalarınkine benzer kömeç şeklindeki çiçeklerini toprağın altında açar, ama daha sonra tohumlarını saçabilmek için toprağı yararak dışarı çıkmaktadır.

Orkidelerden sadece süs bitkisi olarak değil başka amaçlar ile de faydalanılmaktadır. Örneğin Meksika’da yetişmekte olan bir hoş kokulu orkide çeşidinin meyvelerinden vanilya adı verilen son derece hoş kokulu beyaz bir toz elde edilmektedir. Bu toz mutfaklarda çeşitli amaçlarla kullanılmaktadır. Gıda ve parfüm sanayisinde koku verici olarak kendisinden yararlanılan bu madde günümüzde yapay olarak üretilmektedir. Türkiye, İran ve bazı Avrupa ülkelerinde ise çeşitli orkidelerin (örneğin, Orchis, Ophrys, Dactylorhiza) toprak altındaki nişastalı olan yumruları toplanmak sureti ile salep adı ile piyasaya sürülmektedir. Öğütülüp toz haline getirilen bu yumrular yine aynı isim ile anılmakta olan sütlü sıcak bir içecek ile dondurma yapımında kullanılmaktadır. Bu alanlardaki kullanımı bu bitkinin piyasadaki yerinin ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. Özel günler için de orkideler çiçekler arasında en önemli yere sahip olan çiçeklerdir.