Osmanlı sadrazamlarının görevleri nedir?

Osmanlı sadrazamları Osmanlılarda padişah adına devlet işlerini yürüten en yüksek rütbeli görevliler olarak tanımlanır. Devletin kuruluş dönemindeyken bu görevliler sadece vezir olarak adlandırılırdı. Orhan Gazi dönemindeyken dört vezir görev almıştır. 1. Murat dönemindeyken Çandarlılar kazaskerlikten vezirliğe yükseldiğinden, bu sayede vezir sayısı arttığı için, birinci vezir, ikinci vezir, vezir-i azam ve sadrazam gibi unvanlar birlikte kullanılmaya başlanmıştır. Vezirlerin Divan-ı Hümayunda kubbe veziri ya da kubbenişin gibi tanımlamaları da vardı. Osmanlı padişahının mutlak vekili sıfatını taşıdıklarından, sadrazamlarda da padişahın tuğralı mührü bulunurdu. Sadrazamın sözü, her dediği, yazısı padişahın iradesi ve fermanı olarak kabul edilmekteydi. Padişahlar tarafından tayin edilen dirayetli sadrazamlar Osmanlı devletinde büyük hizmetlerde rol oynamıştır. 16. yüzyılla beraber duraklama döneminde girilmesinden sonra valide sultanların, yeniçerilerin, saray personellerinin ön plana çıkmasıyla sadrazamların vasıfları zayıflamış ve bulundukları konumlar değerini yitirmiştir. Bunun yanında gerileme ve duraklama dönemlerinde de, devlette değerli sadrazamlar görev yapmıştır. Tanzimat döneminin başlamasıyla sadrazamlar kabine şefi olarak işlev görmüştür. Bu dönemlerde daha sık sadrazam değişimi olmuştur.

Osmanlı İmparatorluğunda görev yapmış sadrazamlar

İmparatorluk kuruluş dönemindeyken 11 tane, yükseliş dönemindeyken 24 tane, duraklama dönemindeyken 54 tane, gerileme dönemindeyken 54 tane, çöküş döneminde ise 74 tane sadrazam görev yapmıştır. Toplam olarak 217 tane sadrazamın görev yaptığı Osmanlı devletinde, bunlar sayesinde önemli işler yapılmıştır.

• 623 yıl hüküm sürmüş olan Osmanlı İmparatorluğunda 36 padişahın saltanatında yapılan tekrarlarla 292 kez sadrazam ataması yapılmıştır.
• 1364-1387 yıllarında 22 yıl görev yapmış olan Çandarlı Halil Paşa, en uzun sadrazamlık yapmış olan kişidir.
• 5 Mart 1656 yılında sadrazamlığa getirilmiş olan Zurnazen Mustafa Paşa, 4 saat yaptığı sadrazamlıkla en kısa görev yapan sadrazamdır.
• 4. Mehmet döneminde 18 sadrazam ataması yapıldığı için, en fazla sadrazamın görev yaptığı dönem olmuştu.
• 1. Beyazıt dönemi 1 tane sadrazamla en az sadrazamın atandığı dönem olmuştur.
• Mehmet Sait Paşa 8 defa aynı göreve atanan sadrazamdır.

Osmanlı devletinde sadrazamların görevleri nelerdir?

Osmanlılarda önemli devlet işlerinin karara bağlandığı, sarayın içinde toplanan Divan-ı Hümayuna, Fatih Sultan Mehmet zamanına kadar padişahlar başkanlık etmekteyken, daha sonra vezir-i azamlar başkanlık etmeye başlamıştır. Burada sonuca bağlanmamış olan işler, sadrazamların kendi konağında haftanın belli günlerinde toplanan divanda görüşülmekteydi. Bu ikindi divanı olarak anılırdı. Devlette yapılan bütün terfi, azil ve tayin işlemleri sadrazamın emriyle yerine getirilmekteydi. Sadrazamın karışmadığı tek iş Enderun ile ilgili olan işlerdi. Padişah seferde olmadığında, yüksek rütbeli memurların işleri için padişahtan izin alınırdı. 17. yüzyıla gelene kadar padişahın mutlak vekili olarak görev yapmış olan sadrazamların, bu süreçten sonra görevleri kısıtlanmıştır. Devlette ekonomik işleri yürüttüklerinden, 5999 akçeye kadar olan bütün tımarları hak sahiplerine dağıtırlardı. Tımarı zeamete ya da zeameti tımara çevirirken padişahın iradesiyle, verilmiş beratın tuğrası sadrazam tarafından çekilmekteydi. Sefere padişahın çıkmadığı zaman, orduya sadrazam komutanlık etmekteydi. Seferde bütün işleri sadrazamlar yürütürdü. Yanlarında hazine ve defterhane kayıtları bulunur, devlet işlerini burada idare ederlerdi.

İstanbul’daki halkın emniyeti ve temel ihtiyaçlarının karşılanması da, sadrazamın görevleri arasındaydı. İstanbul kadısı, bostancıbaşı ve yeniçeri ağasının görev yapmış olduğu emniyette, ilk mesuliyetin olduğu kişi sadrazamdı. İstanbul’da teftişe çıkar ve asayişi kontrol ederlerdi. Bunları padişaha kendileri rapor ederdi. Sadrazamların en önemli görevleri arasında, kapıkulu ocaklarının üç ayda bir verilen maaşlarıyla ilgilenmek gelir. Yeniçerilerin aldığı ulufelerde divan yapılırken sadrazamın huzurunda dağıtılırdı.

Sadrazamların kendine ait iç ve dış halkı denen maiyetleri ve kendi besledikleri askeri kuvvetleri bulunurdu. Bunlara kapı halkı denilirdi. Bunun dışında sarayla irtibatı sağlayan görevlileri de vardı. Bu kadar fazla maiyetleri olduğu için, masrafları da fazlaydı. Bu nedenle sadrazamların gelir olarak hasları bulunmaktaydı. Ayrıca padişaha gelmiş olan haraçlarda, hisseleri vardı. Emekli oldukları zaman maaş bağlanırdı. Divanda ve seferde olduklarında sadrazamlar kavuk giyerdi. Bazı zamanlarda kallavi kavuk giyerlerdi. Giysileri kumaş üstlük, lokmalık kumaştan iç kaftan olması kanunen kabul edilmişti.

Osmanlı devletinin yönetiminde 1838 yılına kadar sadrazamlık görevi devam etmiştir. 2. Mahmut döneminde yapılan yeniliklerle birlikte, sadrazam yerine baş vekil unvanı kullanılmıştır. Bir sene sonra yeniden sadrazamlık unvanına dönüş yapılsa da, 1878 yılında baş vekile yeniden dönülmüştür. Bu unvan ise 1922 yılında Osmanlı Devletinin yıkılışına kadar kullanılmıştır. Sadrazamlar Osmanlı İmparatorluğunda önemli kararların alınmasında oldukça etkili olmuştur. Devleti arkadan yöneten kişilerdir.