Osmanlılarda duraklama döneminde neler olmuştur?
Osmanlılarda duraklama dönemi,1579-1699 yılları arasında, Sokullu Mehmet Paşa’nın ölmesiyle başlayan dönemi kapsar. Deneyimi olmayan kişilerin devletin başına geçmesi, merkezi yönetimde bozulma, devlet yönetimindeki otoritenin bozulması, devlete güvenin azalması ve iç isyanların yaşanması devletin duraklama dönemine girmesinde etkili olmuştur. Ayrıca ekonominin bozulması, tımar sistemindeki bozulma, nüfusun artması ile yaşanan sıkıntılar ve çağın gerisinde kalmak, bu dönemde yaşanmış, duraklamanın sebepleri arasındadır. Bunların dışında coğrafi keşifler nedeniyle ticaret yollarının önemini kaybetmesi, yeniçerilerin artması yüzünden verilen ulufe miktarının artmasının Osmanlı ekonomisini bozması, ülkede duraklama dönemi hızlandırmıştır.
Osmanlı Devletinin duraklama dönemine girmesi
Kanuni zamanında Osmanlı Devleti, sınırlarını genişletmiş ve dünyanın güçlü devletlerinden biri durumuna gelmiştir. Osmanlı Devletinde bu durum uzun bir süre devam etmiştir. Ardından egemenlik altına alınmış olan ülkelerin sürekli denetim altında bulundurulmasının zorunlu olması, batıda Avusturya ile doğuda İran’la yapılan savaşlar ve iç sorunlar devleti giderek zor bir duruma sokmuştur. 16. yüzyılın sonu ve 17. yüzyılda devletin ilerleme gücü gittikçe azalmaya başlamıştır. Bu dönemde yapılan fetihlere rağmen Osmanlı Devleti duraklama döneminin içine girmiştir. Sokullu Mehmet Paşa’nın ölümüyle birlikte ülkenin yönetiminde, askeri açıdan ve ilim kuruluşlarının çöküşü başlamıştır. Uzun yıllar süren savaşlar yüzünden ülkenin sosyal ve ekonomik dengesinde bozulma meydana gelmiştir. Devletin güçlendirilmesi için bazı yenilikler yapılsa da, bu yeniliklerin köklü değişiklikler olmaması yüzünden istenen sonuç alınamamıştır.
Osmanlı Devleti’nin duraklama nedenleri nedir?
İç nedenler
- Osmanlı Devleti ve merkezi idarenin bozulması
- Osmanlı Devleti’nin askeri teşkilatının bozulması
- İlmiyenin bozulması
- Osmanlı ekonomisinin bozulması
- Osmanlı toplum yapısındaki bozulma
- Coğrafi keşifler nedeniyle, devlerin ticaret yollarının öneminin azalması ve bu yüzden gelirin azalması
- Avrupa’da altının artması ve akçenin değerini kaybetmesi
- Osmanlı toprak sistemindeki bozulma
- Eyalet sistemindeki bozulma
- Toplum yapısındaki bozulma
- Osmanlı toplumundaki kozmopolit yapı
Dış nedenler
- Devletin doğuda İran, kuzeyde Rusya ve batıda Avusturya olmak üzere doğal sınırlarına ulaşması
- Avrupa’da merkezi krallıkların kurulması
- Topun kullanılmaya başlanması
- Feodalitenin çözülmesi
- Avrupa’da rönesans ve reformlarla bilim ve tekniğin gelişmesi
- Avrupa’nın coğrafi keşiflerle zenginleşmesi
Osmanlı veraset sisteminde olan değişimler
Osman ve Orhan Bey zamanında ülke hükümdar ailesinin ortak malıydı. 1. Murat’tan itibaren ülke padişah ve oğullarının sayıldı. Fatih Sultan Mehmet zamanında en güçlü olanın tahta geçmesi gerektiği düşünüldü. 1. Ahmet döneminde yapılan değişimlerle Osmanlı hanedanındaki en yaşlı ve en akıllı olan kişinin padişah olması belirlenmiştir.
Askeri teşkilatındaki etkiler
- Tımarların dağıtımında olan adaletsizlik tımarlı ordunun bozulmasına ve tımarlı sipahilerin sayılarında azalmaya sebep olmuştur. Bu sadece ordunun bozulması etkisini değil, ekonomik açıdan, sosyal ve idari açıdan çok sayıda sorunun doğmasına neden olmuştur.
- 3. Murat döneminden itibaren devşirme kanununun dışında yeniçeri ocağına asker alımı devam etmiş ve maaşlı askerlerin artmasıyla devletin ulufe ve cülus bahşişlerini öderken sıkıntı ortaya çıkmış ve kapıkulu ocakları bozulmaya başlamıştır.
- Donanmanın idaresine denizciliği bilmeyen kişiler getirilmiş ve donanma ihmal edilmiştir.
Eğitim alanındaki etkiler
- İlmiye sınıfındaki bozulma, adalet, eğitim ve belediye işlerinin de bozulmasında etken olmuştur.
- Kadılar görevlerini rüşvet olmadan yapmamaya başlamıştır.
- Medreselerde pozitif bilimlere gereken önemin verilmemesi bilim ve teknik alanında Avrupa’nın geride kalmaya etkili olmuştur.
- Rüşvetçi kişilerin, çocuk yaşta olan kişilerin müderris olarak atanması nedeniyle, medreselerdeki eğitimin kalitesinde düşmeye neden olmuştur.
Maliye alanındaki etkiler
Osmanlı Devleti’nin en önemli gelir ve gider kaynağı orduydu. Ordu ve donanma yapısının bozulması, savaşların kaybedilmesi, ganimet elde edilememesi nedeniyle, orduda masraflar daha fazla artmış ve bağlı devletlerin vergilerini ödememeleri sonucunu doğurmuştur. Ulufe ve cülus bahşişleri artmış, gelir azalmış, giderler artmıştır. Ticaret yollarının devreye girmesi ve kapitülasyonlar, ticaretin ve gümrük gelirlerinin azalmasına sebep olmuştur.