Paratoner nedir?
Paratoner kısaca yıldırımsavardır. Yüksek bina tepelerine konulan, ucu sivri metalden yapılma bu araçlar yıldırımlar ile taşınan elektriğin toprağa ulaşmasını sağlayarak binaların ya da canlıların yıldırımların zararlı etkilerine maruz kalmasını engellemektedir.
Yıldırım, yeryüzü ve bulutlar arasında gerçekleşen elektrik iletiminin birden boşalması halidir. Büyük bir enerji açığa çıkaran yıldırımlar insana tekabül ederlerse öldürücü olabilmektedir. Yüksek ve sivri olan herşey yıldırımları kendine çeker. Yağışlı havalarda ağaç diplerine sığınılması bu nedenle önerilmemektedir.
Yüksek binaları yıldırımlardan korumak için paratonerlerden yararlanılmaktadır. Bir paratonerde bulunan kısımlar şunlardır;
- Yakalama çubuğu,
- İniş iletkenleri,
- Bağlantı aparatı,
- Topraklama aparatı,
- Gövde.
Yakalama çubukları çelikten yapılır. Uçları sivrileştirilmiştir. Paratoner uygulanan alanda 15 cm aralıklarla yakalama çubukları dizilir. 2*30 mm veya 2*50 mm ebatlarındaki iniş iletkenleri de aynı alana monte edilirler. Bağlantı aparatı ve topraklama aparatı da dahil olmak üzere tüm detaylar “gövde” denilen, galvanizli borudan oluşan direk ile birleştirilir.
Paratoner uygulaması üç farklı şekilde gerçekleştirilmektedir:
Faraday kafesi: Yıldırıma karşı koruma uygulanmak istenen bina adeta bir kafese alınır. Bu uygulamaya “faraday kafesi” denir. Tüm alan yatay ve dikey şekilde, aralıksız olarak sarılır. Sarılma ile oluşan ağ şeklindeki yapının koruma kapasitesi, sarmalın aralıklarının darlığı ile doğru orantılıdır.
Franklin çubuğu: Paratoner denince akla gelen ilk tip budur. Paratoner uygulanılması istenen alanın en üst noktasına yerleştirilen sivri çubuk, iletkenler yolu ile toprağa ulaşır. Bu tarz paratonerler, büyük binaları ve geniş alanları yıldırıma karşı çok yeterli koruyamayabilir. Deniz feneri gibi dar ve yüksek yapılarda oldukça etkili bir çözüm teşkil etmektedir.
Aktif paratoner: Radyoaktif paratonerler yasaklı hale geldiğinden artık bir paratoner uygulaması seçeneği olmaktan çıkmışlar, onların yerini aktif paratonerler almıştır. İki tip aktif paratoner uygulaması söz konusudur:
- Franklin France aktif paratoneri: Doğal madenlerden üretilen piezo elektrik kristallerinin kullanılmasıyla oluşturulur.
- Elektrostatik aktif paratoner: Birçok türde olabilen bu grup paratonerler etkili bir şekilde koruma sağlarlar.