Periferik sinir sistemi nedir, nasıl çalışır?

Periferik sinir sistemi merkezi sinir sistemini cilde, iç organlara ve kaslara bağlayan sinirleri kapsar. Sistemi oluşturan yapı sinir hücresi yani nöron olan periferik sinir sisteminin görevi, elektrik uyarılarıyla vücudun diğer bölümleri arasında bilgiyi taşımaktır. Her sinir hücresi gövde ile akson adındaki uzun kuyruktan oluşur. Aksonların görevi, sinir hücresinin gövdesiyle kaslar, cilt ve iç organlarda olan reseptörler arasında elektrik uyarılarını aktarmaktır. Aksonlar genellikle miyelin adındaki bir zarla kaplıdır. Elektrik uyarıları hızlı ve etkin bir şekilde aktarılır. Endonöryum adında özel bölümde olan akson demetleri yani sinir gövdeleri, besin taşıyan kan damarlarını içerir. Bu demetler tüm vücudu etkin bir şekilde elektrik ağı gibi kaplar. Aksonlar demetler halinde bulunurlar. Bu demetler duyusal, motor ve otonomik olmak üzere üç çeşittir. Motor sinirler vücuttaki istemli hareketlerden sorumludur. Hücrelerin gövdesi omurilik içinde yer alır ve elektrik uyarılarını iskelet kaslarında olan özel reseptörlere iletir. Duyusal sinirler dokunmayı hissetmek, ağrıyı ve titreşimi duymak, eşyaları tanıma olanağını sağlar. Hücrelerin gövdesi duyu gangliyonları adında olan yapıların içinde bulunur. Organlardan ve ciltten aldığı uyarıları merkezi sinir sistemine taşırlar. Otonomik sinirler kalp atışını, solunumu, kan basıncını, cinsel işlevleri ve sindirimi kontrol altında tutar. Bu hücrelerin gövdeleri tüm vücuda yayılmıştır.

Periferik sinir sisteminin yapısı

Vücutta olan birinci boyun omurundan başlayan ve kuyruk sokumu omuruna kadar, her omur hizasından ve omurilikten çıkan iki sinir kökü vardır. Omurun iki tarafından çıkan spinal sinir lifleri, kaslara hareket uyarılarını taşır, cilt ve organlardan gelen duyu uyarılarını da omuriliğe taşır. Bel ve boyun bölgesinde olan sinir liflerinin düzeni, kaslı yapıya sahip olan kol ve bacaklara göre daha karmaşık haldedir. Spinal sinir köklerinin birleşmesinden sinir ağları oluşur. Kollarda brakiyal pleksus adındaki ağlar, bacaklarda lumbosakral pleksus olarak adlandırılır.

Periferik sinir sisteminin bölümleri nedir?

Somatik sinir sistemi: (Kişinin isteğine bağlı görev yapan) Merkezi sinir sistemine duyusal bilgileri gönderen sistemdir. Duyusal ve motor bölümlerinden oluşmuş olan sistemde, duyusal bölüm eklemlerden, kaslardan, tendon ve duyu organlarından gelen uyarıları alırken, motor bölümü gelenleri değerlendirir. Sistemin özellikleri;

• Hareket ve duyu sinirlerini kapsayan sistemin etkilediği organlar iskelet kaslarıdır.
• Sistem içinde sinir düğümleri bulunur.
• Somatik sinirler uyarılarla ısıyı, dokunmayı, ağrıları ve kendinin farkında olmayı algılar.
• Bu duyular kişinin sadece bilinçli olduğunda algılanır.
• Bu sinirler kişinin bilinçli bir şekilde istemli hareketini sağlar.
• Sinirler genellikle uyarılma ile tepki verip, kasların kasılmasını sağlar.
• Bu sistemde tek hareket siniri bulunmaktadır.

Otonom sinir sistemi: (Kişinin isteği dışında görev yapan) İstemsiz çalışan sistem, vücut dengesini korumaktadır. Bu sistem sempatik ve parasempatik sinir sistemi olarak iki bölümdedir. Bunlar tüm organlara ulaşmaktadır. Sistemin özellikleri;

• Kalp kasları, düz kaslar ve salgı bezlerinin çalışmasını düzenler. Bu görev azalma, yavaşlama ya da artma, hızlanma şeklinde yerine getirilir.
• Sistem içinde otonom sinir düğümleri bulunur.
• Uyarılan sinirler düz kasların kasılmasını ya da gevşemesini, kalp kasının kasılma oranını belirleyip, hızlı veya yavaş çalışmasını, salgı bezlerinin az veya çok çalışmasını sağlar.
• Sistem duyu, hareket ve birleştirme merkezi ile bağlantılıdır.
• Sinirlerin iç organlarda, kan damarlarında ve vücudun içini denetleyen sinir sisteminde reseptörleri vardır.
• Bu sinirler uyarıları sürekli olarak algılayamazlar. Yani uyarılar sürekli olarak değişmez veya baskılanmaz.
• Sinirler somatik duyularla, özel duyulardan gelen uyarıları da alır.
• Bu sistemde iki tane hareket siniri bulunur. Birincisinin gövdesi merkezi sinir sisteminde bulunur, akson miyelin kılıfla kaplı ve uzaklara kadar gider. İkincinin gövdesi otonomik  sinir sisteminde bulunur. Uzantısı yani aksonu miyelin kılıfla kaplı değildir ve sadece etkilediği organlarla bağlantısı vardır.