Polen nedir?

Bitkilerin üremesinde görev alan ve erkek DNA’sını taşıyan mikroskobik bir yapı olan polen ya da diğer adıyla çiçek tozu, yaklaşık olarak 0,05 milimetre çapa sahiptir ve bu sebeple insan tarafından çıplak gözle görülemez. Bitkinin erkek organı tarafından üretilen ve erkek gameti taşıyan bu mikroskobik yapı, 10 ile 100 mikron arasında değişen boyutlardadır. Bitkilerin erkek organı tarafından üretilen polenler; rüzgar, yağış, kuşlar ve çeşitli böcekler tarafından dişi organa taşınarak bitkilerin üremesini sağlar. Bitkinin dişi organın en üst bölümünde yer alan tepecik bölümüne ulaşan polenler, yumurtalığa açılan dişicik borusundan içeri girer ve bu şekilde yumurtanın döllenmesini sağlar. Döllenen yumurtanın zigota ve sonrasında da embriyoya dönüşmesi ile birlikte bitkilerde üreme işlemi de gerçekleşmiş olur. Bitkinin erkek DNA’sının dış ortam şartlarından korunması ve yumurtaya ulaştığında döllenmenin sağlıklı bir şekilde gerçekleşmesini sağlayan polenin oldukça dayanıklı bir dış duvarı bulunmaktadır.

Polenlerin “eksin” adı verilen dış tabakası, bitkilerin üremesi için hayati derece öneme sahip olan ve oldukça nadir görülen bir yapıya sahiptir. Erkek gametin yani erkek DNA’sının rüzgar, su ya da böceklerle bitkilerin dişi organına taşınması esnasında zarar görmemesini sağlayan eksin tabakası ise şaşırtıcı derece dayanıklı bir fiziksel yapıya sahip olan “sporopollenin” adındaki bir yapıdan oluşur. Polenin dış tabakasını yani eksini oluşturan bu sporopolleninlerin daha da iç kısmında inildiğinde ise selüloz katmanıyla karşılaşılır. Bu katman artık hücre duvarıdır ve hücre duvarının içinde de yumurtanın döllenmesini sağlayan gamet bulunmaktadır. Bilindiği üzere bal arıları da çiçek özlerini toplayarak bal üretimi için kullanmaktadır. Bu işlem esnasında dahi “dişi” bal arıları erkek ve dişi organlar arasında dolaşarak polenlerin yayılmasını sağlar.

Kelebeklerden bal arılarına birçok böcek türü çiçekler arasında dolaşırken erkek organın ürettiği polenlerin dişi organın tepecik bölümüne taşınmasını sağlar ve sonrasında da bu bölümdeki sporlar dişicik borusundan aşağı inerek yumurtayı döller. Ancak bitkilerin üremesini sağlayan en temel mekanizma rüzgardır. Rüzgar gibi bir doğa olayı dahi mikroskobik düzeydeki bu yapıların havada taşınmasını sağlar. İlk bakışta rüzgarın alelade eserek erkek gametleri doğru dişi organlara taşımasının çok güç bir ihtimal olduğu düşünülse de, 15-100 mikron arasındaki büyüklüklere sahip olan polenler çok hafif olduğundan ve erkek organ tarafından çok fazla üretildiğinden bu olay oldukça başarılı bir şekilde gerçekleşir. Bitkilerin erkek organları “milyonlarca polen üretebilmektedir” ve bilindiği üzere on milyonlarca yıldır rüzgar aracılığıyla bitkiler bu şekilde üreyerek günümüze kadar ulaşmayı başarmıştır.