Psikoloji araştırma yöntemleri nelerdir?

Bir bilim alanında sonuca ulaşmak için izlenen amaçlı, düzenli ve kısa yollara yöntem denir. Psikolojide gerek kendine özgü yöntem ve teknikler kullanılarak ve gerekse diğer bilimlerin yöntem ve tekniklerinden yararlanarak, konusunu bilimsel olarak inceler. Psikoloji betimleyici ve tanımlayıcı yöntemler, deneysel yöntem, istatistiksel yöntemler olmak üzere üç yöntemi kullanır.

1- Betimleyici ve Tanımlayıcı Yöntemler:
İncelenen olayla ilgili özellikleri tespit etmeyi amaçlayan yöntemlerdir. Bu yöntemler gözlem, anket ve klinik yöntemin görüşme, vak’a incelemesi, test gibi tekniklerdir.

Gözlem : Olayları kendiliğinden oluşan biçimleri içinde amaçlı ve sistematik olarak izlemek ve kaydetmektir.
İç Gözlem (İçe Bakış) : Bir uyarıcının etkisiyle bireyin yaşadığı duyguları kendi ağzından doğrudan anlatması yöntemidir.

Doğal Gözlem : İncelenen olayların kendi doğal ortamında, herhangi bir müdahalede olmaksızın gözlemlenmesidir. Katılımlı veya katılımsız, araçlı yada araçsız olabilir. Doğal gözlem zaman zaman yanıltıcı olabilmektedir. Çünkü, duyu verileri araştırmacıyı yanıltabilir, araştırmacı subjektivizme (öznelliğe) düşebilir ve araştırmacılar aynı gözleme farklı yorumlar getirebilirler.

Sistematik Gözlem : Araştırmacının belirli teknikleri kullanmak suretiyle gözlem ortamını denetim altına alarak gözlem yapması yöntemidir. Sadece ilgilenilen konuya ilişkin olanlarla sınırlı kalınır. Araştırmacı zaman, mekan, davranış açısından sınırlamalar getirebilir. Sistematik gözlemde araştırmacı, görüşme ve gözlem çizelgeleri hazırlayabilir, soru kağıtları ve test gibi araçlardan faydalanabilir.

Anket : Önceden hazırlanmış olan soruların yazılı olarak inceleme yapılan insanlara yöneltilmesi ve sonuçlarının değerlendirilmesidir.

Klinik Yöntem : Davranış bozukluklarının tanısı için uygulanmakta olan yöntemdir. Bu yöntem genel olarak şu teknikleri kullanmayı gerektirir:

Görüşme (Mülakat) : İncelenmekte olan insanın, duygu, düşünce, davranış ve tutumlarını tespit etmek amacı ile yüz yüze yapılan sözlü söyleşidir. Güvenilir bir görüşme için görüşme yapan kişinin alanında uzman olması, ortamın ve görüşme süresinin, görüşülen insanı olumlu veya olumsuz yönde etkilemeyecek şekilde düzenlenmesi gereklidir.

Vaka incelemesi : Vaka incelemeleri bir insanla ilgili veya bazı olguların belirli anlarıyla ilgili yoğun olarak yapılan incelemelerdir.

Test : Birden fazla insanın davranışlarını karşılaştırmak için uygulanan ölçme tekniğidir. Sözlü veya yazılı olabilen testler yetenek, kişilik, zeka, bilgi, ilgi gibi çeşitli özellikleri ölçmek için kullanılır. İyi bir testin özellikleri, güvenirlik, geçerlik, standart uygulanabilirlik ve kültüre uygunluktur.

2- Deneysel Yöntem
Deneysel yöntemin asılamacı, davranışın nedenlerini ve ön belirleyicilerini saptamaktır. Bilimin açıklama amacını gerçekleştirir. Bundan dolayın, deneysel yöntem, ön araştırmalar sonucu araştırmacının kafasında oluşan bir varsayım ve bu varsayımı kanıtlamak için yapılan deney olmak üzere iki aşamadan oluşur. Deney aşamasında dış dünya, laboratuar koşullarında kontrollü olarak oluşturulur ve araştırılır. İstendiği zaman yinelenebilir, müdahale edilebilir ve ölçme araçlarından yararlanılabilir. Her deneyde iki değişken vardır.Deneyde etkisi incelenen değişkene,bağımsız değişken, deneyde bağımsız değişkene bağlı olarak değişiklik gösteren değişkene ise bağımlı değişken adı verilmektedir.

3- İstatistiksel Yöntem

Bütün yöntemler kullanılırken genelde karşımıza sayısal veriler çıkar. Ancak sayısal sonuçlar tek başına bir anlam ifade etmezler. Elde edilen sayısal sonuçları değerlendirmek için istatistiksel yöntemler kullanılır. İstatistikler sayesinde psikolojinin sonuçları daha somut, açık ve kısa olarak açıklanır. Bir anlamda sonuçların bilimselliği pekişir. İncelediği olaylarda ölçme araçları kullanılabilmesi psikolojiye ölçme konusunda önemli avantajlar sağlamaktadır.

Korelasyon (Bağıntı) : Korelasyon; iki değişken arasında karşılıklı ilişkili, bağıntılı olma durumunu ve derecesini ortaya koyan bir ölçüdür. Deney, değişkenler arası neden-sonuç ilişkilerini ortaya koymaktadır. Ancak her zaman, her konuda deney yapma imkanı bulunmayabilir. Bu durumlarda, çevrede kendiliğinden var olan ve değişik değerler alan değişkenler müdahale edilmeden doğrudan incelenir. Aralarında ilişki olup olmadığı, varsa bunun derecesi korelasyon teknikleriyle değerlendirilir. Burada bağımlı-bağımsız değişken ayrımı yoktur. İki değişken arasındaki ilişki korelasyon tekniklerinde (+1) ile (–1) arasındaki değerlerle ölçülür. “1” en yüksek değeri gösterir. Bu sayısal değerlere korelasyon katsayısı adı verilmektedir. Üç tip korelasyon vardır:
a) Pozitif Korelasyon( + ): Her iki değer birbirine paralel olarak artıyor veya azalıyorsa korelasyon pozitiftir. Örneğin; zeka ile öğrenme arasında pozitif korelasyon vardır.
b) Negatif Korelasyon( – ): Değerlerden birindeki artış, diğerinde azalma görülüyorsa bu iki değişken arasında negatif korelasyon vardır. Örneğin; Tekrar etme ile unutma arasında negatif korelasyon vardır.
c) Nötr Korelasyon: İki değişken arasında herhangi bir bağıntının olmadığını gösterir. Korelasyon katsayısı 0 (sıfır) olarak gösterilir. Örneğin; uzun saç ile zeka arasında nötr korelasyon vardı. Yani iki değişken arasında bir ilişki kurulamaz.