Referandum nedir?

Latince kökenli bir kelime olan referandum, günümüzün demokratik toplumlarda bir hak ve adalet sistemi olarak görülmektedir. Ülke genelinde yaşayan vatandaşların tamamını ilgilendirecek kadar büyük çaplı kararlar, anayasa değişiklikleri ve bazı yeni çıkartılan yasaların kabul edilmesi için halkın iradesinin belirlenmesine sağlayan referandum, bir çeşit halk oylamasıdır. Demokratik toplumun birebir örneği olarak gösterilen referandum, halk iradesinin devlet iradesine doğrudan yansıması manasına geldiğinden modern toplumun olumlu yönlerinden biridir. Temsili demokrasiden farklı olarak referandum halk tarafından seçilen kişilerin “halk adına” karar almasına izin vermeyerek, halkın iradesinin yine halk tarafından seçilen idarecileri yönlendirmesini sağlamaktadır.

Türkiye Cumhuriyeti tarihinde de çok olmamakla birlikte çeşitli örnekleri bulunan referandum, Avrupa ülkelerinde çok daha sık başvurulan bir demokrasi örneğidir. Modern toplumlarda alınan kararların halkın iradesi tarafından belirlenmesi istendiğinden, çok sık referandum yapılır ve böylece halk iradesi yönetim idaresinin kararlarına doğrudan etki eder. Dünya tarihinde İlk Çağ’dan bugüne toplumlarda yaşayan insanlara daha fazla hak ve hürriyet verilmesi için birçok farklı yönetim biçimi denenmiş olsa da, en son demokrasinin en modern ve uygun yönetim biçimi olduğuna karar verilmiştir.

Doğrudan demokrasi her ne kadar kağıt üzerinde ideal bir rejim gibi görünse de, pratik hayatta bir takım uygulama güçlükleri yaşanmasına neden olmuştur. Bu durum da temsili demokrasinin doğuşuna neden olmuştur ki, referandum hakkı da temsili demokrasinin doğrudan demokrasiye kayması neticesinde ortaya çıkmıştır. Ancak zaman içerisinde temsili demokrasinin de günlük hayatta bazı uygulanması güç yönleri olduğu ortaya çıkmıştır ki, birçok toplum temsili demokrasi sisteminin kusurları nedeniyle güçlükler yaşamıştır. İşte temsili demokrasi sisteminde kusurların kapatılması ve bu sistemin biraz daha doğrudan demokrasiye yaklaştırılması için yapılan çalışmalardan biri olan referandum da bu şekilde ortaya çıkmıştır.

Ülke vatandaşları referandumda oy kullanarak anayasa yapma hakkını doğrudan kullanabilme şansına sahip olduğu gibi ayrıca yasama yetkisinin de doğrudan ellerinde bulundurur. Kanun tasarısı ya da teklifinin temel hususları konusunda yetkili makamlar referandum yolunu yani halkın iradesine başvurmayı seçebileceği gibi, parlamentonun ya da meclisin hazırladığı bir kanun hakkında da halkın iradesine başvurulabilir. Ülkemizde ilk referandum, 1960 Anayasası’nın kabulü esnasında yapılmıştır. %62’lik “evet” oranıyla meclis tarafından hazırlanan yasa tasarısı kabul edilmiştir.