Sadabat Paktı nedir?
Atatürk dönemi önemli anlaşmalarından olan Sadabat Paktı, Doğu sınırlarımızın tehlikeye karşı korunması amacını gütmektedir. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra kurulmuş olan yeni dünya düzeni Avrupa’da yerini rekabet ve uyuşmazlıklara bırakmıştır. Savaştan yenilerek çıkan devletler bu yeni dünya düzenini yıkmak konusundaki isteklerini uygulamaya koymak yolunda ciddi adımlar atmışlardır. Dünyanın dengesini değiştiren bu savaşın hemen arkasından kurulan düzenden memnun olmayan İtalya 1935 yılında Habeşistan’ı işgal etmiştir. İtalya’nın Habeşistan’ı işgal etmesi ile İtalya Doğu Akdeniz’de bir tehdit unsur olarak ortaya çıkmış ve Orta Doğu’nun güvenliğini de tehlikeye sokmuştur. Bu tehditkar durum Türkiye’yi bir taraftan İngiltere’ye yanaşmaya götürmüş, öte taraftan Orta Doğu devletleriyle işbirliği yapmak
İtalya-Habeş anlaşmazlığının ortaya çıktığı ilk günden itibaren İtalya, yayılma ve sömürgecilik istekleri konusunda çok açık konuşmaya ve hareket etmeye başlamış ve bu isteklerin toplandığı alanlar olarak Asya ve Afrika adı da sık sık konuşulur olmuştur. Afrika’dan neyin kastedildiği aslında belliydi. İtalya’nın bu kıtada eskiden beri var olan emelleri ve toprakları vardı. Ancak Asya ile anlatılmak istenen tam olarak neydi. Bunu iyi irdelemek gerekir.Bundan kasıt Uzak Doğu veya Hindistan olamazdı. Çünkü Coğrafi durum olarak İtalya buna müsait değildi. Ancak ve ancak Anadolu kast edilebilirdi. Şimdi ortaya çok ciddi bir tehlike çıkmıştı. İtalya Habeşistan’a yerleşerek bir yandan Arap Yarımadasını tehdit ediyor diğer yandan Türkiye’yi tehdit ediyordu.
İtalya’nın yayılması siyaseti gerek Ortadoğu ülkeleri ev gerekse Türkiye tarafından görülmüş olup, bölgeye yönelen İtalyan tehlikesi için bir ortak savunma mekanizması kurulması zorunlu görülmüştür. İlk olarak İran’ın girişimi ile 2 Ekim 1935 tarihinde Cenevre’de Türkiye, İran ve lrak arasında üçlü bir antlaşmaya kara verilmiştir. Ancak Ülkemiz tarafından da çok desteklenen bu girişim gerçek anlamı ile yürürlüğe girememiştir. Buna rağmen Türkiye ile komşuları arasında İtalyan tehlikesinden dolayı oldukça sıkı münasebetler kurulmaya başlanmıştır.
İran ile 1937 yılında çeşitli konularda işbirliği ve birçok anlaşmalar yapılarak, iki devlet arasındaki dostluk son derece güçlendirilmiştir. Irak ile 5 Haziran 1926 tarihinde imzalanan ve süresi bitmiş olan Dostluk Antlaşması 1937 Nisan ayında yenilenmişi ve süresi uzatılmıştır. Aynı dönemde Türkiye ile Mısır arasında 7 Nisan 1937 tarihinde “bozulmaz barış ve samimi ve daimi dostluk antlaşması” imzalandı.
En sonunda İran ile Irak arasındaki sınır anlaşmazlığı da çözümlenince, 1935 yılında parafe edilmiş olan antlaşmayı imzalamak için hiçbir engel kalmamıştır. Bu anlaşmaya Afganistan’ın da dahil olması sağlanmış ve 8 Temmuz 1937 tarihinde Tahran’da Sadabat Sarayı’nda, Türkiye, İran, Afganistan ve Irak arasında Sadabat Paktı adını alan antlaşma imzalandı.
Bu anlaşmanın temel sebepleri şunlardır:
1. Bu Pakta üye devletlerin tamamının İran’la sınır sorunu vardı. Ayrıca bu sınır sorunları sebebi ile bilhassa Türkiye-Irak-İran arasında kalan bölgede Kürt aşiretleri sınır tanımayan isyanlar içerisindeydi. Bu durum anlaşmayı zorunlu kılmıştır.
2. Pakta imza atan devletler Birinci Dünya Savaşı2ndna sonra varlıklarını tam olarak kabul ettirmiş değillerdi. Paktın imzalanma sebeplerinden biride kendilerini kanıtlamak istemeleridir.
Sadabat Paktı ile bu devletler:
1- Aralarında kurulan dostluk ilişkilerini devam ettirmeyi,
2- Milletler Cemiyetine bağlı olmayı,
3- Birbirlerinin iç işlerine hiçbir şekilde karışmamayı,
4- Ortak sınırlarına karşılıklı saygı göstermeyi,
5- Ortak çıkarlarını ilgilendiren konularda birbirlerine danışmayı,
6- Birbirlerine karşı herhangi bir saldırıda bulunmamayı kabul etmişlerdir.
7- Bu anlaşma 5 yıllık bir süre için imzalanmıştır.