Sayıştay nedir?
Sayıştay Türkiye Büyük Millet Meclisi adına hem genel hem de katma bütçeli dairelerin gelir ve giderleri ile, bu bütçelerin mallarını denetlemek ve sorumluluklarını hesap ve işlemlerini muhakeme yolu ile, kesin hükme bağlamakla ve kanunlarla verilen diğer işleri yapmakla görevli olup merkezi bir idare kuruludur. Anayasamızın 160. Maddesinde bu şekilde ifade edilmektedir. Eskiden bu kuruluşa Divan-ı Muhasebat adı verilmiştir.
Sayıştay keyfi uygulamaların önüne geçen bir kuruluş olma özelliğine sahiptir. Sayıştay’a benzer kuruluşlar bir çok devlette farklı isimler altında varlığını sürdürmüştür. Bu kuruluş devlet adına yapılan işlerde gereksiz harcamalar yapılmasını engelleyen bir merkezi birimdir. Osmanlı devletinde para ile ilgili bütün işler sorumlu kişilerce defterlere kayıt edilerek yapılırdı. Bu sayede harcamaların, Sayıştay görevi gören kuruluşlar tarafından denetlenmesi mümkün hale gelmiştir. Bu sistem sayesinde Osmanlı İmparatorluğu uzun süre ayakta kalmayı başarmıştır.
1866 tarihinde Divan-ı Muhasebat Nizamnamesi ile Divan-ı Muhasebat (Sayıştay) doğmuştur. İlk anayasamız olan 1876 tarihli Kanun-i Esasi’nin 105. maddesinde Sayıştay, hem idari kararlar verirken hem de yargıyla ilgili hükümler vermekteydi. Bir denetim kuruluşu olan Sayıştay’ın, kuruluşunu, denetim usullerini, işleyişini, personeli ile ilgili hükümlerini 21 Şubat 1967 tarih ve 832 sayılı kanun ile yeniden düzenlemiştir.
Sayıştay Kanununda kuruluşun görevleri şöyle belirtilmiştir:
1- Genel ve katma bütçeli dairelerin, sermayesinin yarısı veya yarısından fazlasına katılmak suretiyle sabit veya döner sermayeli veya fon teklinde kurulan kurum ve teşebbüslerin, kanunlarla Sayıştay denetimine tabi tutulan diğer kurumların bütün gelir, gider ve malları ile nakit, tahvil, senet gibi kıymetlerinin alınıp verilmesini, saklanma ve kullanılmasını denetler. Sorumluların hesap ve işlemlerini yargılayarak kesin hükme bağlamakla görevlidir.
2- Devlete ait ikraz, Hazine bonolarını, , istikraz ve taahhütlerle çeşitli kaynaklardan bağış ve yardım suretiyle elde edilen nakdi veya aynî kıymetleri, bütün kefalet, kredi ve Hazine avanslarını kaydedip denetlemekle görevlidir.
3- Genel ve katma bütçelere ilişkin genel uygunluk bildirimlerini, Anayasa da belirtilen süre içerisinde Türkiye Büyük Millet Meclisine sunmakla görevlidir.
4- Gerektiği zamanlarda malî işlere ve hesap usulleriyle gelir tahakkuk sistemlerine dair Cumhuriyet Senatosu ve Millet Meclisine rapor vermekle görevlidir.
5- Denetimine tabi olan kuruluşların hesap ve işlemlerinin incelenmesi neticesinde gerekli gördüğü hususlar ile ilgili Cumhuriyet Senatosu ve Millet Meclisine rapor vermekle görevlidir.
6- Sayıştay, ilgili kanunlarla kendisine verilen diğer görevleri yerine getirir.
Sayıştay, ilgili kanunla veya diğer kanunlarla yüklendiği görev ve sorumlulukların yerine getirilmesi sırasında Bakanlık, kurul ve kurumlarla, idare amirlikleri ile, sayman ve diğer sorumlularla doğrudan yazışmaya, gerekli gördüğü belge, defter ve kayıtları göndereceği mensupları vasıtası ile görmeye veya dilediği yere getirtmeye ve sözlü bilgi almak üzere her derece ve sınıftan ilgili memurları çağırmaya, bakanlık, daire ve kurumlardan temsilci istemeye yetkili olan tek kuruluştur.
Sayıştay denetimine giren işlemlerle ilgili her türlü bilgi ve belgeyi bütün ilgililerden isteme hakkına sahiptir. İlgililer bu belgeleri vermek durumundadırlar.
Sayıştay denetimine giren idare ve kurumların; Gelir, gider ve mal işlemlerini, bu işlemlere ait sayman hesaplarını bütün kayıt ve belgeleriyle birlikte incelemek ve neticede bütün bu işlem ve hesapları yargılama yoluyla denetler. Ayrıca bütçe hesabının ve bu özelliğe sahip diğer hesapların kesilmesini, sayman hesaplarının sonuçlarını, ilgisine göre kesin hesap kanunu tasarıları veya kesin mizan ve bilançolarla karşılaştırmak suretiyle denetler. Bunların dışında kalan konuları yine denetleme yetkisine sahiptir.
21/2/1967 tarih ve 832 sayılı kanun ile Sayıştay’ın görev ve sorumlulukları net olarak belirtilmiştir.