Şeker ilaçları hangi etkileri yapar?

Tip 1 diyabet hastaları tedavide insülin kullanırken, Tip 2 diyabet hastaları kan şekeri seviyesini kontrol etmek için ilaçla tedavi edilmektedir. Bunun yanında ameliyatla pankreası alınmış hastalarda insülin tedavisi görür. Bu ilaçların çoğu tablet şeklinde olur, bazıları enjeksiyon şeklindedir. Bu ilaçlar sağlıklı beslenme ve düzenli egzersizlerle beraber kullanılmalıdır. Şeker hastalığı için kullanılan ilaçlar ve enjekte edilen ilaçlar insülin değildir. Bazı ilaçlarda yan etkiler olabilir. Bu durumda ilaçların değiştirilmesi gerekebilir. Ağızdan alınan ilaçların vücuttaki etkileri daha farklıdır. Bazısı pankreasta insülin salgısını arttırıp işlev görür, bazıları ise vücutta olan insülinin yeterli kullanılmasına yardımcı olur. İlaçların kullanımı kanda şeker seviyesine göre doktor tarafından ayarlanmaktadır. Bazı hastalar için tek ilaç yeterli olurken, bazılarında 2-3 ilaç kombinasyonu bir arada kullanılır. Hastalara uygulanan diyet ve egzersiz programıyla kan şekeri düşürülemezse, ilaç tedavisine geçilir.

Şeker hastalığında ilaçlara başlama

Hastaların açlık kan şekeri seviyesi 108 mg/dl üstünde olduğunda ya da HbA1c değeri % 6,5 üstünde olduğunda, ilaç tedavisine geçilmektedir. Hap şeklindeki ilaçlarda en düşük dozla tedaviye başlanmaktadır. Yapılan takibe göre kan şekeri düzeyiyle ilaç dozu ayarlanır. İlaçlar çoğunlukla kombinasyon yapılır ve uygulanır. İlaçların alınan dozu maksimum seviyeye kadar arttırılabilir. Bir kısım hastada ilaç kullanılmasına rağmen, kan şekeri seviyesi tam olarak ayarlanamaz. Bu ilaçların düzensiz kullanılmasından, enfeksiyon, stres gibi etkenlerden, ilacın etkisinin kalmamasından ya da pankreasta insülin üreten beta hücrelerindeki hasardan meydana gelebilir.

Hangi hastalar ilaç kullanamaz?

Tip 1 diyabet hastası, Tip 2 diyabet hastası olan ancak karaciğer ve böbrek hastası olanlar, pankreası ameliyatla alınmış olanlar, pankreası iltihaplı olan şeker hastaları hap şeklinde ilaç kullanamaz. Böyle hastaların insülin kullanması gerekir.

Şeker hastalığında kullanılan ilaç türleri

Kandaki insülinin etkisi arttıran ilaçlar: Bu ilaçlar metformin türüdür. Vücuttaki kas ve yağ dokusu üzerinde etki ederek, kandaki insülinin etkisini arttırır. Bunların kandaki şeker seviyesini normalin altına düşürme etkisi olmaz. Bu ilaçların kan şekerini düşürürken etkisini;

• Karaciğerden salınan depo edilen şeker oranını düşürür
• Bağırsaktaki şeker emilimini azaltarak
• Vücutta insüline karşı duyarlılığı arttırıp, insülinin daha iyi kullanılmasını sağlayıp gösterir.

Bu ilaçlarda yan etki olarak mide bulantısı ve ishal, ağızda madeni bir tat bırakma görülebilir. Bunların azaltılması için, ilaçlar yemekle ya da yemek sonrasında alınmalı ve doz yavaş bir şekilde arttırılmalıdır. Metformin türündeki ilaçlar hastaların kilo almasına sebep olmaz. Ancak hastaların kilo vermesine yardımcı olabilir. Bu ilaçlar hastaların bir ameliyata girmeden önce ya da vücuda boya verilecek olan kalp anjiyosu gibi işlemlerde bırakılmalıdır. Hamile ve emziren kadınlara da bu ilaçlar verilmemektedir. Bu ilaçlar çok alkol alan kişiler tarafından kullanılmamalıdır. İnsülin alan hastalar metformin grubu ilaçları da beraber kullanabilir.

İnsülin salgısını arttıran ilaçlar: Bunlar sülfonilüre grubu ilaçlardır. Pankreasın insülin salgılaması için uyarıp, kanda şeker düzeyini arttırır. Bu ilaçlarda hipoglisemi etkisi oluşabilir. Bu yüzden doktorun tavsiyelerine uyarak kullanılabilir.  Yemekten önce alınan ilaçlar, yemekler gün boyu düzenli yendiği takdirde, hipogliseminin etkisi düşürülebilir. İlaçlarda yan etki olarak kilo alınması, ciltte kızarıklık, sarılık ve mide bozuklukları olabilir. Bu ilaçları da hamile ve emziren kadınlar kullanamaz. Şeker hastalığı ilerlediği takdirde, ilacın dozunu doktor arttırılabilir. İlaçlar metformin grubu ilaçlarla beraber kullanılmalıdır.

Karbonhidratların bağırsaklarda emilimini azaltıcı ilaçlar: Bunlar acarboz, glinid grubu ilaçlardır. Karbonhidratların bağırsakta emilimini azaltıp hastalara destek olurlar. Yemeğe başlandığında alınacak ilaçlar, hastaların tokluk kan şekerinin yükselmesine engel olmaktadır. Kullananlarda şişkinlik, gaz ve ishal etkilerine neden olabileceğinden, başlangıçta düşük dozla başlanması tavsiye edilmektedir. Ancak bağırsakları sorunlu olanlara ve bağırsaklarından ameliyat olanlara önerilmez.

Yağ dokusunu etkileyen ilaçlar: Bu gruptaki ilaçlar yemekle beraber ya da aç karnına, günde 1-2 kez alınabilir. Yağ dokusuna etkili olarak, insülinin daha etkili çalışmasını sağlarlar ve insülin direncini azaltırlar. Bu ilaçların hastalarda kilo aldırma etkisi olabilir. Bunların kalp yetmezliği olan hastalarda kullanılması önerilmez.

Şeker ilaçlarının etkisiz kalması

İlaçlar kullanılmaya başladığında kan şekerini düşürmekte etkisiz kaldığında, pankreasta insülin salgısı olmayabilir ya da ilaçlar hasta için uygun olmayabilir. Tip 1 diyabet hastalarının beta hücreleri olmadığı için, ilaçların bir etki yapmaz. İlaçlar belirli bir süre kullanılınca etkisini göstermeyebilir. Genellikle hastalarda 5 yıl sonra ilaçları değiştirmek ya da ilaç kombinasyonları ile kullanılması gerekir. Ancak çok ilaç kullanmak yerine, çoğunlukla insüline geçiş yapılır.