Sırp isyanlarının nedenleri ve sonuçları nelerdir?
Sırpların Osmanlı Devleti‘ne karşı 19. yüzyılın başlarında başlattıkları ve 1878 yılında Sırbistan‘ın bağımsızlığını kazanması ile sonuçlanmış olan isyanlardır. Sırbistan topraklarının Osmanlı Devleti’ne katılması 14. yüzyılda başlamış 15. yüzyılın ortalarında ise tamamlanmıştır. Osmanlı Devleti’nin Sırbistan Prensliği’yle 1364 yılında yapmış olduğu Sırpsındığı Muharebesi’nin ve 1389 yılındaki I. Kosova Muharebesi’nin Sırpların mağlubiyeti ile sonuçlanması Sırpları zayıflatmış ve Sırp topraklarının büyük bölümünün Osmanlılara geçmesine neden olmuştur.
1402 yılında kurulan Sırp Despotluğu 1456 yılındaki Belgrad Kuşatması’nda başkent Belgrad’ı Osmanlılara kaptırdıktan sonra bir süre Macaristan Krallığı’nın vasallığı altında varlığını sürdürmüşse de 16. yüzyılın başlarında Sırpların varlığı tamamen ortadan kalkmıştır. Bu tarihten sonra Sırpların 300 yıl boyunca büyük bir kısmı Osmanlı Devleti vatandaşı olarak yaşamış, kendileri ait bir devletleri olmamıştır.
Sırp isyanlarının nedenlerini şöyle sıralamak mümkündür:
1. Rusya ve Avusturya’nın kışkırtmaları,(Panslavist politikalar)
2. 17. yüzyıl’da Osmanlı yönetimindeki otorite zayıflığı, devletin büyük güç kaybetmiş olması
3. Sırbistan’daki yeniçerilerin halka iyi davranmamansın yol açtığı hoşnutsuzluk,
4. 1789 yılındaki Fransız İhtilalinden sonra ortaya çıkan milliyetçilik akımları
5. Osmanlı-Avusturya Savaşları sırasında Sırbistan topraklarının savaş alanı haline gelmiş olması,
19. yüzyılın başlarında dönemin büyük güçlerinden Avusturya ve Rusya, Sırbistan’da halkı Osmanlı egemenliğine karşı kışkırtma siyaseti uygulamaya başlamışlardır. Ayrıca buradaki yeniçeriler Müslüman ve Hıristiyan halka karşı çok kötü davranarak halkı bezdirmişlerdir. Sırplar bu nedenlerden dolayı sıradan bir çoban olan Kara Yorgi’nin liderliğinde ayaklandılar. Kara Yorgi 13 Aralık 1806 tarihinde Ruslardan aldığı destekle Belgrad’a girdi. 1806-1812 yılları arasında devam edenOsmanlı-Rus Savaşı sırasında Belgrad Kara Yorgi’nin liderliğindeki isyancıların elinde kalmıştır. Osmanlı Devleti ile Rusya arasında imzalanan Bükreş Antlaşması ile Sırplara bir takım imtiyazlar verilmiştir. Osmanlılar Ruslarla yapılan barış antlaşmasından sonra Sırbistan’daki isyancıları yenerek Belgrad’ı tekrar ellerine geçirmeyi başardılar. 21 Eylül 1813 tarihinde Kara Yorgi diğer isyancılarla birlikte canını kurtarmak için Avusturya’ya kaçtı. Böylece ilk Sırp isyanı başarısızlıkla sonuçlandı.
Bağımsızlıklarını kazanmak isteyen Sırplar 1814 yılındaki Viyana Kongresi’ne bir heyet gönderdi. Bir sonuç alamayınca1815 yılında Miloş Obrenoviç’in liderliği altında yeni bir ayaklanma başlattılar ve hareketleri diğer isyan gibi bu isyanda Ruslar tarafından desteklendi. Bu ayaklanma da başarısızlıkla sonuçlandı ama 1817 yılında Rusya ile yeni bir savaş istemeyen Osmanlı Devleti Sırplara bazı özerklik hakları vermeye razı oldu. Osmanlı valisi Maraşlı Ali Paşa Miloş Obrenoviç’le anlaşarak Sırbistan’ın içişlerinde bağımsız olmasını kabul etti. Sırbistan’ın yönetiminin başına geçen Miloş Obrenoviç Sırbistan’a geri dönen ilk isyanın lideri Kara Yorgi’nin rakip olmasını önlemek için öldürttü.1828-1829 yıllarında Osmanlı-Rus Savaşını kaybeden Osmanlılar Ruslarla yapılan Edirne Antlaşmasıyla Sırbistan’ın yarı bağımsız olmasını kabullendiler.
1830 ve 1833 yıllarında Osmanlı padişahı II. Mahmut tarafından imzalanan Hatt-ı Şeriflerle Miloş Obrenoviç’in elinde bulunan topraklar arttırıldı ve Osmanlılar tarafından Sırp prensi olarak resmen tanındı.
Kısmen de olsa ilk bağımsızlığı kazanan Sırplar olmuştur. 1804’ten 1813 yılında kadar devam eden birinci Sırp Ayaklanması’nda Sırplar Osmanlı devletinden bağımsız olmuşlardı. 1821 yılında Yunanistan Mora yarımadasında bağımsız oldu.
Sırp ayaklanmaları 1830 yılında Sırbistan’ın yarı-bağımsız olmasına neden oldu. Yine Batının desteğiyle 1867 yılında son Osmanlı kuvvetleri bölgeden çekildi. 1878 yılındaki Doksanüç harbi sonucunda da yasal bağımsızlık ilan edildi. Sırbistan Prensliği bir süre Osmanlı Devleti’nin denetimi altında yaşadı. 1839 yılına
kadar Sırbistan’ı yöneten Miloş Obrenoviç’ten sonra yerine oğulları Milan Obrenoviç ve Mihailo Obrenoviç geçti. 1842 yılında bir isyan sonucu Mihailo Obrenoviç tahtan indirildi ve Kara Yorgi’nin küçük oğlu Aleksandar Karayorgeviç tahta geçti.
1858 yılında Aleksandar Karayorgeviç de tahttan indirilince 78 yaşındaki Miloş Obrenoviç ilk prensliğinden 19 yıl sonra ikinci kez tahta çıktı. 1860 yılında ölene kadar Sırbistan’ın prensi olarak kaldı. Miloş Obrenoviç’in ölümünden sonra torunları Sırp Prensi olarak Sırbistan’ı yönetmeyi sürdürdüler.
1867 yılına kadar Osmanlılar Belgrad’da bir askeri birlik bulundurmayı sürdürmüşlerdir. Ancak Osmanlılar 1877-1878 yıllarındaki Osmanlı-Rus Savaşı’nı kaybedince Ruslarla yaptıkları Berlin Antlaşması’yla Sırbistan’a tamamen bağımsızlığını vermek zorunda kaldılar. 1882 yılında Sırbistan Krallığı bağımsızlığını ilan etti. 1918 yılında Yugoslavya kurulana kadar Sırbistan Krallığı ayakta kaldı.