Şistozomiyaz nedir?

Şistozomiyaz Afrika, Asya, Güney Amerika ve Antiller’de 200 milyondan fazla insanda görülmüş olan tropik bir hastalıktır. Yüksek ateş, bitkinlik , ishal, idrarda ve dışkıda kan görülmesi, karaciğer yıkımı gibi ağır sağlık sorunlarına sebep olan bu hastalık, insan ve hayvan vücudunda asalak yaşayan bazı yassısolucanlardan ileri gelmektedir. Yaklaşık 10 -15 mm uzunluğa sahip olan bu asalaklar, “kelebek” adı ile tanınan yaprak solucanların Schistosoma cinsindendir. Eskiden bu cinsin Latince ismi Bilharzia olduğu için hastalık bilharziyoz ismiyle de bilinmektedir.

Schistosoma cinsinden yaprak solucanların 20 kadar çeşidi bulunmaktadır. Bunlardan beş tanesi insanın çeşitli dokularına yerleşerek şistozomiyaz hastalığına sebep olmaktadırlar. Bu asalaklar insan ya da sığır gibi bir son konağın vücuduna yerleşmeden önce tatlı sularda yaşayan bazı arkından bacaklı yumuşakçaları arakonak olarak kullanır ve gelişmesinin bir kısmını bu konağın vücudunda tamamlamaya çalışır. Larva evresinde iken insana bulaşan solucanlar erişkin durumuna geldiği zaman toplardamara yerleşir ve yumurtalarını kana bırakır. Kan dolaşımı ile çeşitli dokulara taşınmış olan bu yumurtalar sonunda idrar ve dışkı ile vücuttan dışarı atılarak sulara karışır. Suda çatlayan yumurtalardan miracidium adı verilen minicik larvalar çıkmaktadır. Titrek kirpikleri ile suda serbest bir şekilde yüzen bu larvalar bir yumuşakçanın örneğin bir tatlı su salyangozunun içine girer ve gelişmesini burada sürdürerek bu kez serkarya adı verilmiş olan başka bir larva evresine dönüşür.

Artık bu arakonağa ihtiyacı kalmamış olan serkaryalar salyangozdan ayrıldığı zaman yeniden suda yüzmeye başlamaktadır. Asalak larvaları ile kirlenmiş olan sularda yüzen ya da çıplak ayak ile yürüyen insanların derisinden içeri girmiş olan serkaryalar ilk olarak kan damarlarına geçer, oradan karaciğere geçerek olgunlaşır ve yine kan dolaşımı ile vücudun çeşitli yerlerine ulaşarak hastalık belirtilerine yol açar. Böylece asalağın yaşam çevrimi tamamlanmış olur.

Bu solucanların yerleşmiş oldukları organa göre değişik belirtiler veren birkaç şistozomiyaz türünün olduğunu söylemek mümkündür. Schistosoma türlerinden biri bağırsak şistozomiyazına, bir başkası idrar yolları şistozomiyazına ve bilhassa Uzakdoğu’da yaygın olan üçüncü bir tür de bu grubun en etkili ve tehlikeli hastalığı olan damar şistozomiyazına sebep olmaktadır.

Asalak solucanlar üzerinde etkili olan ilaçlar larvaları öldürerek hastalığın tedavisini sağlarsa da şistozomiyazın yaygın olduğu birçok ülkede parasal nedenlerden dolayı ilaç dağıtımı ve kullanımı son derece yetersiz görünmektedir. Hastalığı önlemek ve yaygınlaşmasına engel olmak için sağlık ve temizlik kurallarına uymak, kanalizasyon ağlarını yaygınlaştıracak asalak yumurtalarının içme ve kullanın sularına bulaşmasını engellemek gerekmektedir. Şistozomiyaz hastalığı sadece bazı tatlı su salyangozlarının bulunmakta olduğu yerlerde görülmüş olduğundan dolayı bu arakonaklaırn yok edilmesi de etkili olabilecek yöntemlerden biridir. Ancak ne var ki yakın bir zamanda denetim altına alınması pek olanaklı gözükmeyen şistozomiyaz bugün için sıtmadan sonra dünyanın en yaygın olan asalak hastalığı olarak önemini bütün dünyada korumaktadır. Ölümcül vakalara sebep olması önlem alınmasını acil hale getirmektedir.

Türkiye’de bu hastalığa yalnızca Mardin’in Nusaybin ilçesinde, akarsuların kıyısında bulunmakta olan bazı köylerinde rastlanmıştır. Devlet bu konuda sıkı tedbirler aldığından dolayı çok fazla yayılma imkanı bulmamıştır. Bilhassa vatandaşların temizlik ve sağlık kurallarına riayet etmesi için uyarılması, eğitilmesi bu hastalığa karşı alınabilecek en önemli olan önlemlerdendir.