Sözcükte anlam nedir?

Sözcük, insanlar arasında hem anlamaya hem de anlatmaya yardımcı olan bir dil birimidir. Sözcüğün cümle içerisinde kullanımına bağlı olarak farklı anlamlar kazanması mümkündür. Buna göre sözcüğün dil içerisindeki kullanımı ”sözcüğün anlamı” olarak adlandırılmaktadır. Dilde bulunan bazı sözcükler tek anlamlı olup, bazıları ise çok anlamlıdır. Türkçeyi temel alarak hareket edecek olursak, dilimizdeki kelimelerin birden fazla anlama sahip olduğunu görürüz. Bu da Türkçenin hem anlam hem de ifade yönünden ne denli zengin bir dil olduğunun bizlere açık ve net kanıtıdır. Bir kelimenin sahip olduğu birden fazla anlam var ise, bu anlamlar sözlük içerisinde numaralandırılarak sırasıyla gösterilir. İşte bizler bu yazımızda, sözlükten kelime anlamlarına bakarken, hangi numarada hangi anlama yer verildiği ve bu anlamın terimsel karşılığının ne olduğu hakkında sizlere çeşitli bilgiler vereceğiz. Bu yazımızı okuduktan sonra eminiz ki sözlüklerden daha verimli şekilde faydalanacaksınız.

Öncelikli olarak Türkçede bulunan kelimeler anlam bakımından iki yönde incelenir. Bunlar:

1. Tek Anlamlı Sözcükler

Bir tek kavramı karşılayan ve başlangıçtan beri yalnızca gerçek anlamı ile var olan szöcüklerdir. Örnek vermek gerekirse; amaç, kireç, kirpi…

2. Çok Anlamlı Sözcükler

Önceleri tek anlama sahip iken, zaman içerisinde kelimenin sık kullanımına bağlı olarak yeni anlamlar kazanıp, birden çok kavramı karşılar hale gelmiş olan sözcüklerdir. Örnek vermek gerekirse; kanat, ayak, burun…

Çok anlamlı sözcükler ise kendi içerisinden belli alt gruplara ayrılır. Şimdi sırasıyla bunlara göz atacağız.

A. Gerçek Anlam

Temel ve yan anlam olmak üzere ikiye ayrılır:

a.  Temel Anlam

Sözcüğün akla gelen ilk anlamıdır. Sözlükte ilk sırada yer alan anlamdır ve ”1” numara ile gösterilir. Örnek cümle vermek gerekirse;

• ”Gözünden üç beş damla yaş süzüldü.”

b. Yan Anlam

Sözcüğün sahip olduğu ilk anlamından tamamen ayrılmadan, yani temel anlamından kopmadan kazandığı yeni anlamlardır. Sözlükte ”2” numara ile gösterilir. Örnek cümleler vermek gerekirse;

• Ateşe odun attık. (ateş = yakacak)
• Kızımın ateşi düşmek bilmiyor. (ateş = vücut ısısı)

B. Mecaz Anlam

Sözcüğün sahip olduğu gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak kazanmış olduğu yeni anlamlardır. Örnek cümleler vermek gerekirse;

• Kuşun kanadı kırılmıştı. (Kanat kelimesi temel anlamda kullanılmıştır.)
• Uçağın kanatlarından biri hasar almıştı. (Kanat kelimesi yan anlamda kullanılmıştır.)
• Otuz yaşına kadar anne ve babasının kanatları altında yaşamıştı. (Kanat kelimesi mecaz anlamda kullanılmıştır.)